21 Νοέ 2023

«Τα όρια είναι η απόσταση στην οποία μπορώ να αγαπήσω εσένα και εμένα ταυτόχρονα».
Prentis Hemphill

Ενώ φανταζόμαστε τα όρια μοναχά ως κάτι που διαχωρίζει τον εαυτό μας από τους άλλους, ξεχνάμε ότι τα όρια μπορούν επίσης να είναι ένας τρόπος να συνδεθούμε βαθύτερα τόσο με τον εαυτό μας, όσο και με τους άλλους. Ο καθορισμός ορίων είναι μια πρακτική αυτοφροντίδας για την προστασία της ενέργειας (ειδικά από ανθρώπους που δεν μας σέβονται, όπως οι ναρκισσιστές), του χρόνου και της συναισθηματικής και σωματικής μας ευεξίας. Τα όρια καθιερώνουν την αίσθηση του εαυτού μας και μας υπενθυμίζουν τι είναι σημαντικό για εμάς.

Μια παρεξηγημένη έννοια

Η έννοια «όρια», όπως και τόσες άλλες που χρησιμοποιούνται από την pop ψυχολογία είναι πλέον αρκετά παρεξηγημένη. Όταν μας επιβάλλονται, τα όρια μπορεί να μας αναστατώσουν. Επειδή πολλοί φαντάζονται ότι οι ευτυχισμένες σχέσεις δεν παρουσιάζουν δυσκολίες, το αίτημα να αλλάξουμε συμπεριφορά, μπορεί να το μεταφράσουμε ως απόρριψη. Από την άλλη, μερικοί άνθρωποι – λόγω τραύματος ή άλλων προηγούμενων εμπειριών – ερμηνεύουν ένα «όχι» από ένα αγαπημένο πρόσωπο ως το τέλος μιας σχέσης. Τα όρια όμως βοηθούν στη διατήρηση των σχέσεων, όχι στην καταστροφή τους.

Το πιο σημαντικό ίσως είναι, πως συνήθως παρεξηγούμε τι σημαίνει το να καθορίζουμε τα όρια εμείς οι ίδιοι. Τα όρια θεωρούνται συχνά ως κανόνες για τους άλλους ανθρώπους, αλλά στην πραγματικότητα, είναι κανόνες για τον εαυτό μας. Είναι ο δικός μας ορισμός για το τι χρειαζόμαστε ώστε να νιώσουμε άνετα και η δική μας επιλογή για το τι θα κάνουμε αν κάποιος αγνοήσει τα όριά μας. Τα όρια φυσικά αλλάζουν ανάλογα με τις συνθήκες όπως το πλαίσιο, οι αξίες του ατόμου και η γνωστική, σωματική ή συναισθηματική του κατάσταση.

Η τελευταία εσφαλμένη υπόθεση που συχνά κάνουμε σχετικά με τα όρια, είναι πως αν κάποιος τα παραβεί, πρέπει να αποβληθεί αυτόματα και οριστικά από τη ζωή μας.

Γιατί μας είναι τόσο δύσκολο να θέσουμε τα όριά μας;

Η αναζήτηση αναγνώρισης ή συμπάθειας είναι ίσως η συχνότερη αιτία. Σύμφωνα με το Psychology Today, φοβόμαστε τη σύγκρουση και την απογοήτευση των άλλων. Ωστόσο, κινδυνεύουμε να εξαντληθούμε καλύπτοντας τις απαιτήσεις τρίτων και θυσιάζοντας τις δικές μας ανάγκες και τα δικά μας συναισθήματα.

Τύποι ορίων

Φυσικά όρια: Τα φυσικά όρια ορίζουν ξεκάθαρα ότι το σώμα και ο χώρος μας ανήκουν σε εμάς και μόνο σε εμάς. Προστατεύουν τον προσωπικό μας χώρο, την ιδιωτικότητά μας και το δικαίωμά μας να επιλέγουμε αν θα μας αγγίξουν ή όχι.

Σεξουαλικά όρια: Πρόκειται για το δικαίωμά μας να συναινούμε σε οποιαδήποτε μορφή σεξουαλικής δραστηριότητας. Ορίζουμε εμείς οι ίδιοι το πώς θέλουμε να είμαστε οικεία και με ποιον, πόσο συχνά, πότε και πού.

Όρια συμπεριφοράς: Ορίζουν ποιο είναι το κατάλληλο ύφος επικοινωνίας, πότε να απενεργοποιήσουμε το τηλέφωνό μας, ποια είναι τα κατάλληλα θέματα προς συζήτηση.

Συναισθηματικά ή ψυχικά όρια: Τα συναισθηματικά ή νοητικά όρια προστατεύουν το δικαίωμά μας να αισθανόμαστε όπως νιώθουμε και να σκεφτόμαστε όπως θέλουμε, χωρίς να μας επικρίνουν ή να μας ακυρώνουν. Με τα όρια αυτά γίνεται σαφές πως δεν είμαστε υπεύθυνοι για το πώς αισθάνονται οι άλλοι, αλλά μόνο για το πώς αισθανόμαστε εμείς οι ίδιοι. Δεν μοιραζόμαστε υπερβολικά προσωπικές πληροφορίες όταν δεν το επιθυμούμε και αποφεύγουμε συζητήσεις που μας δυσαρεστούν.

Οικονομικά και Υλικά Όρια: Το να θέσουμε ένα οικονομικό και υλικό όριο σημαίνει στην πράξη να ξοδεύουμε τα χρήματά μας και να χρησιμοποιούμε τα υλικά μας αγαθά όπως εμείς νομίζουμε, αποφεύγοντας ενδεχομένως να τα δώσουμε ή να τα δανείσουμε, αν δεν το επιθυμούμε. Αυτά τα όρια περιλαμβάνουν επίσης το δικαίωμά μας να πληρωνόμαστε δίκαια για την εργασία μας.

Χρονικά Όρια: Καθορίζουν το πώς προτιμάμε να περνάμε το χρόνο μας. Κατά συνέπεια, απελευθερωνόμαστε από το να κάνουμε πράγματα που δεν θέλουμε να κάνουμε, όπως το να απαντήσουμε σε ένα επαγγελματικό email το σαββατοκύριακο.

Αδιαπραγμάτευτα όρια: Τα αδιαπραγμάτευτα όρια είναι εκείνα που θεωρούμε ως τις «κόκκινες γραμμές» μας, ότι δηλαδή αν καταπατηθούν λύνεται και η σχέση ή η συμφωνία. Συνήθως αφορούν το αίσθημα ασφάλειας από τη σωματική βία, τη συναισθηματική κακοποίηση, την απιστία και όποιες καταστάσεις ενδέχεται να απειλήσουν τη ζωή και την ευημερία μας.

Τι είναι όμως τα «υγιή» όρια;

Δυστυχώς η λέξη «όρια», συχνά χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει ναρκισσιστικές συμπεριφορές. Τα υγιή όμως όρια είναι σημαντικά για όλους τους τύπους σχέσεων και ο καθορισμός τους θεωρείται ως μια σημαντική δεξιότητα. Τα χαρακτηριστικά των υγιών ορίων περιλαμβάνουν την αυτογνωσία, το να κατανοούμε τα κίνητρά μας, τις ανάγκες και τις αξίες μας, όπως και το αν επηρεάζονται τα όριά μας από προηγούμενες εμπειρίες, τραύματα ή αναμνήσεις. Την αποδοχή επίσης ότι όλοι έχουν ανάγκες και ότι αυτές οι ανάγκες είναι σημαντικές, όπως και την ψυχολογική ευελιξία στα συναισθήματα, τις συμπεριφορές και τις σκέψεις μας.

Το να θέσουμε όρια μπορεί να φαίνεται τρομακτικό για πολλούς από εμάς, μπορούμε όμως να δημιουργήσουμε όρια με κριτήριο την φροντίδα στον εαυτό μας και τους ανθρώπους γύρω μας. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να αισθανθούμε πιο ασφαλείς και να έρθουμε πιο κοντά με τον εαυτό και με τις σχέσεις μας. Τα όρια εξάλλου, δεν χρειάζεται να είναι τέλεια: πρόκειται για μια δυναμική, δια βίου πρακτική.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Ciarrochi, J., Bilich, L., & Godsell, C. (2010). Psychological flexibility as a mechanism of change in acceptance and commitment therapy. Assessing mindfulness and acceptance processes in clients: Illuminating the theory and practice of change, 2010, 51-75.

https://www.berkeleywellbeing.com/boundaries.html

https://www.psychologytoday.com/intl/blog/real-women/202304/10-ways-to-build-better-boundaries

https://youaligned.com/lifestyle/types-of-boundaries/

https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2023/08/boundaries-psychology-therapy-mental-health/674882/