Τα ΟΧΙ που δεν λες

Στο Εργαστήρι Αποτελεσματικής Επικοινωνίας, όταν ζητάμε από τους συμμετέχοντες να καταγράψουν τις δραστηριότητες της ημέρας, συχνά καταλήγουνε στη διαπίστωση πως ξοδεύουν πολύ περισσότερο χρόνο για να καλύψουν τις ανάγκες των άλλων παρά για τις δικές τους. Γιατί όμως να δυσκολευόμαστε τόσο στο να πούμε ΟΧΙ;

Γιατί λέμε ΝΑΙ αντί για ΟΧΙ;

Αιφνιδιασμός: Δεν παίρνουμε τον αναγκαίο χρόνο να αναλογιστούμε τις δικές μας τις ανάγκες προτού να απαντήσουμε. Πχ «Πρέπει να το σκεφτώ / να το συζητήσω με την σύντροφό μου. Υπόσχομαι να σου απαντήσω το συντομότερο».

Για να μην πληγώσουμε τους άλλους ή / και την σχέση: Μερικές φορές φοβόμαστε ότι αν πούμε το ΟΧΙ μας θα πάψουν να μας αγαπούν, θα αισθανθούν απόρριψη ή ακόμη- ακόμη και ότι η σχέση θα τραυματιστεί. Αν όντως ισχύει κάτι τέτοιο, ίσως αξίζει να αναλογιστούμε σχετικά με το πόσο γερά είναι τα θεμέλια αυτής της σχέσης ή πόσο ισότιμη είναι τελικά.

Φόβος τιμωρίας ή / και απώλειας: Σε άλλες περιπτώσεις, όταν το άτομο στο οποίο θα επιθυμούσαμε να απευθύνουμε ένα τρανταχτό ΟΧΙ κατέχει θέση εξουσίας, στην πραγματικότητα ή έστω στο μυαλό μας, υπάρχει συχνά ο φόβος της συνέπειας. «Δεν θα πάρω προαγωγή», «δεν θα μου το ανταποδώσει όταν χρειαστώ βοήθεια», «θα μου κρατήσει μούτρα», μπορεί να είναι κάποιοι φόβοι που μας ωθούν να πούμε ΝΑΙ αντί για ΟΧΙ. Αξίζει όμως πάντοτε τον κόπο;

Ενοχή / αίσθηση καθήκοντος: Είναι και εκείνοι οι όροι αξίας, οι προσδοκίες δηλαδή των άλλων με τις οποίες μεγαλώσαμε. Είναι όλα αυτά τα ΠΡΕΠΕΙ που μας κάναν να πιστέψουμε ότι αν δεν είμαστε το «καλό παιδί», δεν αξίζουμε αγάπη.

Προσδοκία ανταπόδοσης: Ενίοτε θεωρούμε ως δεδομένη την ανταπόδοση του άλλου, λέμε δηλαδή ΝΑΙ γιατί θέλουμε να προλάβουμε ένα δικό του μελλοντικό ΟΧΙ στα αιτήματά μας.

Πνεύμα αυτοθυσίας / ανάγκη για εξουσία: Κάποιοι από εμάςμεγάλωσαν με την πεποίθηση πως το να αγαπάς σημαίνει να θυσιάζεσαι ή πως για να θεωρηθεί κάποιος ικανός και άξιος, χρειάζεται να καταβάλει υπεράνθρωπες προσπάθειες. Κάπως έτσι όμως σα να μπερδεύονται οι ισορροπίες και να χάνονται τα όρια του εαυτού του δικού μας και των άλλων.

Πώς να πεις το ΟΧΙ

Το να πούμε ένα ΟΧΙ είναι από μόνο του αυτοαποκάλυψη σχετικά με τα θέλω, τις ανάγκες και τις προθέσεις μας, και άρα δύσκολο. Το να πούμε ένα ξεκάθαρο ΟΧΙ μοιάζει ακόμη πιο δύσκολο και τείνουμε να το αποφεύγουμε, χρησιμοποιώντας φράσεις όπως «Θα προτιμούσα να μην…», «Μάλλον μωρέ δεν θα τα καταφέρω..», «Μπα, δεν το βλέπω να βγαίνει το πρόγραμμα…», «Δεν με αφήνει ο άντρας μου/ η γυναίκα μου/ έχει πάρτυ το παιδί μου». Αντί λοιπόν να δείχνουμε τόσο δισταγμό, μήπως ήρθε η ώρα να στείλουμε σαφή Μηνύματα ΟΧΙ όπως «Αποφάσισα να μην το κάνω», «Δεν θέλω να το κάνω», «Δεν θα μπορέσω», «Δεν έχω καθόλου χρόνο»; Μπορούμε μάλιστα να εξηγήσουμε και τους λόγους αν και δεν είναι πάντα απαραίτητο: «…γιατί πνίγομαι στη δουλειά», «…γιατί το σαββατοκύριακο θέλω να χαλαρώσω», «…γιατί το κάνω εδώ και πολλά χρόνια κι έχω κουραστεί» «…γιατί θέλω να μην έχω πιεσμένο πρόγραμμα», «…γιατί αν έρθω θα χαλάσω τη δίαιτά μου».

Κι αν το ΟΧΙ δεν γίνει αποδεκτό;

Ειδικά αν οι άλλοι είναι συνηθισμένοι να ανταποκρινόμαστε θετικά στα αιτήματά τους, είναι πολύ πιθανό να μην αποδεχτούν τα πρώτα ΟΧΙ μας χωρίς καμιά αντίσταση. Αν και εφόσον η σχέση αυτή είναι για εμάς σημαντική, αξίζει τότε να δώσουμε λίγο χώρο και στην αντίσταση του άλλου, να τον ακούσουμε ενεργητικά και μετά πάλι να υποστηρίξουμε το ΟΧΙ μας (Αναστροφή Ταχυτήτων).

Π: «Έχεις την καλοσύνη να μου πληκτρολογήσεις στον υπολογιστή αυτή την έκθεση;»

Ν: «Όχι, Πέτρο. Αυτή η δουλειά δεν εντάσσεται στα καθήκοντά μου».

Π: «Τι σ’ έπιασε σήμερα; Πάντα μου έγραφες ό,τι σου ζητούσα».

Ν: «Φαίνεται ότι σε ξαφνιάζει η σημερινή μου αντίδραση» (Αναστροφή Ταχυτήτων και Ενεργητική Ακρόαση).

Π: «Ναι, νόμιζα ότι ήμασταν φίλοι και ότι σου άρεσε να με βοηθάς».

Ν: «Πέτρο μου σε συμπαθώ και θέλω να είμαστε φίλοι. Απλώς θέλω να πάψω να κάνω μια δουλειά για την οποία δεν πληρώνομαι».

Και γιατί να λέμε ΟΧΙ άμα είναι τόσο δύσκολο;

Αξίζει λοιπόν τόσο κόπο, σκέψη και ρίσκο για να πούμε ένα Αποφασιστικό ΟΧΙ; Η απάντηση είναι «Ναι, αξίζει», αν και εφόσον στόχος μας είναι η αβίαστη ισορροπία ανάμεσα στην ανεξαρτησία και στην αλληλεξάρτηση.

Χρειάζεται καταρχάς να θέσουμε στον εαυτό μας συγκεκριμένες ερωτήσεις σχετικά με τις ανάγκες και τους στόχους μας αλλά και το τι πραγματικά είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε για τους άλλους. Οι συμπεριφορές μας είναι αντιδράσεις στα αιτήματα των άλλων ή αυτενέργεια; Είναι αυτοματισμός ή συνειδητές επιλογές; Αν σκοπεύουμε να αξιοποιήσουμε τους πόρους μας (χρόνο, ψυχική ενέργεια και χρήματα) ώστε να έχουμε την μέγιστη δυνατή απόδοση σε όσα είναι για εμάς πραγματικά σημαντικά, τότε ναι, αξίζει να θέσουμε ξεκάθαρες προτεραιότητες πότε θα πούμε ΝΑΙ και πότε θα πούμε ένα ξεκάθαρο, αποφασιστικό ΟΧΙ. Τα ΝΑΙ και τα ΟΧΙ βέβαια δεν είναι πάντα σταθερά αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με την χρονική περίοδο ή το αναπτυξιακό στάδιο: σε μια φάση της ζωής μας μπορεί να είναι προτεραιότητα η οικογένεια, σε άλλη η καριέρα ή η προσωπική ανάπτυξη.

Ένας λόγος παραπάνω για να λέμε ξεκάθαρα τα ΟΧΙ μας, είναι για να είναι οι σχέσεις μας πιο αυθεντικές: αν οι άλλοι δεν γνωρίζουν τι πραγματικά θέλουμε, ξέρουν με ποιον άραγε συνδέονται και πώς να τον βοηθήσουν να ικανοποιήσει τις ανάγκες του; Και πόσο ευχάριστη να είναι άραγε αυτή η σύνδεση όταν στο τέλος της ημέρας βιώνουμε ελάχιστη ικανοποίηση κι έναν τεράστιο θυμό;

Όσον αφορά τους γονείς, λέγοντας τα δικά τους ξεκάθαρα, αποφασιστικά ΟΧΙ ακόμη και στα παιδιά τους, θα διαφυλάξουν ενέργεια για τους ίδιους ώστε να μπορούνε έπειτα να συναντηθούν ευχάριστα με την οικογένεια και με τους άλλους. Κυρίως όμως, θα λειτουργήσουν ως πρότυπο για τα παιδιά ώστε αύριο να μάθουν να λένε τα δικά τους ΟΧΙ, να έχουν υγιή όρια εαυτού και να σχετίζονται πιο υγιώς.

Μήπως τελικά λέγοντας περισσότερα Αποφασιστικά ΟΧΙ ωφελήσουμε τον εαυτό μας και τις σχέσεις μας;

Βιβλιογραφικές αναφορές

Rogers, C. R. (1995). A way of being. Houghton Mifflin Harcourt.

Adams, L. (2017). Τα μυστικά της αποτελεσματικής επικοινωνίας: Δεξιότητες για να βελτιώσετε τις διαπροσωπικές σας σχέσεις και αν επιτύχετε τους προσωπικούς σας στόχους. Εκδόσεις ΜΑΡΤΗΣ- GORDON HELLAS.