08 Οκτ 2018
όταν η ζωή γίνεται ξαφνικά απάνθρωπη_2

 

Για μια στιγμή μπήκα στη θέση αυτών που έφυγαν. Πώς να είναι άραγε το συναίσθημα του να ξέρεις με βεβαιότητα πως δεν έχεις διέξοδο διαφυγής; Πώς να είναι να χάνεις την ελπίδα; Γιατί μετανιώνεις τις τελευταίες σου στιγμές αν πραγματικά μπορείς να σκεφτείς;


Πώς να είμαι; Μια χαρά είμαι εγώ, δε βλέπεις πόσος κόσμος χάθηκε στις πυρκαγιές; Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε τη συνεδρία της μια θεραπευόμενή μου τις προάλλες, μολονότι μέχρι πρόσφατα ήταν απαρηγόρητη για το δικό της πένθος.

Την Τετάρτη ξύπνησα και είδα φωτογραφία με το λιμάνι της Ραφήνας να καίγεται, σα να ήταν η Σμύρνη, και η καρδιά μου σπάραξε. Στη Ραφήνα και στο Μάτι έκανα τις εντατικές μου εκπαιδεύσεις στην προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία. Εκεί κλεινόμασταν για μέρες ολόκληρες σε ένα ξενοδοχείο: ομάδα ανάπτυξης, εργαστήρια ενσυναίσθησης, εργαστήρια αυθεντικότητας κι ένα σωρό άλλες διεργασίες. Για να “ξεμπουκώνουμε” βολτάραμε στη θάλασσα. Τρώγαμε μεζέδες στις τοπικές ψαροταβέρνες και χαζολογούσαμε στα καφενεία παρέα με τους γερόντους. Ποιος από αυτούς τους παππούδες που έπιναν αγέρωχοι τον καφέ τους ή από τα παιδιά που έκαναν ποδήλατο στην πλατεία να πρόλαβε άραγε να σωθεί; Όλα στάχτη;

Για μια στιγμή μπήκα στη θέση αυτών που έφυγαν. Πώς να είναι άραγε το συναίσθημα του να ξέρεις με βεβαιότητα πως δεν έχεις διέξοδο διαφυγής; Πώς να είναι να χάνεις την ελπίδα; Γιατί μετανιώνεις τις τελευταίες σου στιγμές αν πραγματικά μπορείς να σκεφτείς; Πώς να βίωσαν το θάνατο, τα παιδιά που δεν πρόλαβαν καν να μάθουν τι είναι η ζωή; Πώς να ένιωσαν οι γονείς που εκείνες τις τραγικές ώρες, όσο κι αν προσπάθησαν, δεν κατάφεραν να σώσουν ούτε τους ίδιους, ούτε και τα παιδιά τους;

Έχοντας τον πατέρα μου με βαριά αναπηρία, μπήκα και στη θέση όσων λόγω κινητικής δυσκολίας ήταν ξεγραμμένοι από την αρχή. Πώς να είναι άραγε να μην μπορείς να τρέξεις να σωθείς; Κι από τη μεριά του φροντιστή, πόσο τραγικό ήταν για την ηλικιωμένη κυρία να επιλέξει να πεθάνει αγκαλιά με τον άντρα της επειδή ήξερε πως δεν υπήρχε η υποδομή να σωθεί κι εκείνος;

Μπήκα και στη θέση αυτών που ξεγέλασαν το Χάρο. Πώς να είναι η ζωή για κάποιον που επέζησε μιας φονικής πυρκαγιάς, όταν τα έχει χάσει όλα; Σύντροφο, παιδιά, περιουσία; Πώς μπορείς να αποδεχτείς ότι ο θάνατος είναι μη αναστρέψιμος; Πώς είναι η επόμενη μέρα; Γεμάτη πόνο και θυμό σίγουρα, ίσως όμως και γεμάτη ενοχές γιατί, σε αντίθεση με όσους έφυγαν, εσύ έχεις το προνόμιο να συνεχίζεις να ζεις. Πώς βρίσκεις τη δύναμη να πας μπροστά, να ξαναδώσεις νόημα στη ζωή, όταν όλα όσα προσέδιδαν ασφάλεια και σκοπό έχουν πια χαθεί;

Είδα τα πράγματα και από τη σκοπιά του παρατηρητή. Για μια ακόμη φορά ένιωσα ευγνωμοσύνη για το εδώ και το τώρα. Μετάνιωσα για άλλη μια φορά, για όλα τα “σ΄ αγαπώ” που δεν έχω πει, για όλες τις αγκαλιές και το άγγιγμα που δεν έχω δώσει, για όλη τη γκρίνια και το παράπονο που έχω εκφράσει για πράγματα που τώρα πια, μου φαίνονται σχεδόν ασήμαντα.

Λυπήθηκα βαθιά με τη διαχωριστικότητα που διακρίνει τους ανθρώπους: για κάποιους εκπροσώπους της εκκλησίας ευθύνεται ο πρωθυπουργός, για τους εθνικιστές οι ξένοι που βάζουν φωτιές, για τους αριστερούς το κεφάλαιο και η ανάπτυξη, για όλους ανεξαιρέτως φταίει ο Άλλος, ο κακός. Αναρωτιέμαι κατά πόσο το να ονοματίζουμε τους “κακούς” μας ενώνει με κάποιον τρόπο, μας κάνει να νιώθουμε ότι κάπου ανήκουμε. Εγώ αντίθετα νιώθω πως ο Άλλος, ο φταίχτης, είμαι εγώ η ίδια, πως όλοι είμαστε ένα, συγκοινωνούντα δοχεία, όλοι με το ίδιο πάνω κάτω μερίδιο ευθύνης και πόνου.

Συγκινήθηκα όμως και με την αυτοθυσία και την αλληλεγγύη που πολλοί επέδειξαν, προσφέροντας πρακτική βοήθεια, είτε τις ώρες του συμβάντος, είτε εκ των υστέρων. Συγκινήθηκα με τους Αιγύπτιους ψαράδες που μες στον πυκνό καπνό προσπαθούσαν να σώσουν κόσμο στη θάλασσα, με τους πυροσβέστες που ξεπέρασαν το φράγμα της κούρασης, με τους αναρίθμητους εθελοντές αιμοδότες, με τους γιατρούς που επέστρεψαν στα πόστα τους κι ας είχαν προγραμματισμένη άδεια.

Από τη σκοπιά της ψυχολογίας

Στο μυαλό του περισσότερου κόσμου, το μετατραυματικό στρες (PTSD) έχει συνδεθεί με τους βετεράνους του Βιετνάμ. Οι περισσότεροι από μας θεωρούμε πως δεν κινδυνεύουμε από αυτή τη διαταραχή. Η πρόσφατη όμως εμπειρία απλού κόσμου που ξαφνικά είδε τον χάρο με τα μάτια του, ένα απόγευμα καλοκαιριού σε ένα θέρετρο της Αττικής, διαψεύδει τις αυταπάτες μας.

Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ως τέτοιος, μπορεί να βιώσει εντελώς διαφορετικά από έναν άλλο, το ίδιο στρεσογόνο γεγονός. Όπως η ψυχική ανθεκτικότητα ποικίλει από άτομο σε άτομο, έτσι και ο τρόπος που εκδηλώνεται η διαταραχή αυτή, διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Υπάρχουν όμως κάποια κοινά συμπτώματα, σε όσους υποφέρουν από την εν λόγω διαταραχή: η συχνή αναβίωση των τραυματικών γεγονότων με τις αναμνήσεις ή τους εφιάλτες, ένα συνεχές συναίσθημα απειλής, επιθετικότητα ή /και αϋπνία. Μπορεί ακόμη να οδηγηθούν σε κατάχρηση αλκοόλ και κατάθλιψη.

Κίνδυνο επίσης διατρέχουν όσοι έρχονται σε άμεση επαφή με τους επιζήσαντες ενός τραυματικού και απρόβλεπτου γεγονότος, όπως οι νοσηλευτές ή οι σύμβουλοι ψυχικής υγείας. Όσοι φροντίζουν αυτούς που έχουν υποστεί πρωτογενές μετατραυματικό στρες, εκτίθενται στον κίνδυνο να αναπτύξουν κι εκείνοι άγχος που ενδεχομένως να δυσκολεύονται να διαχειριστούν. Τόσο στην περίπτωση του πρωτογενούς, όσο και του δευτερογενούς μετατραυματικού στρες, η βοήθεια του ειδικού κρίνεται απαραίτητη ώστε να ξαναγίνουμε όσο το δυνατό πιο λειτουργικοί το συντομότερο.

Από την ικανότητα του ατόμου να διαχειριστεί τις τραυματικές εμπειρίες, θα κριθεί και το να θα ωφεληθεί από αυτές. Αν και ο αέρας θα μυρίζει για πολύ ακόμη καμένο στις πυρόπληκτες περιοχές και και οι πληγές είναι ακόμη νωπές, έχει ίσως νόημα να αναφερθούμε και στην μετατραυματική ανάπτυξη.

Μπορεί να ακούγεται οξύμωρο, αλλά όταν μετά από ένα πένθος ή τραυματική εμπειρία διαπιστώσουμε πόσο πόνο μπορούμε να αντέξουμε, νιώθουμε πολύ πιο δυνατοί και αποκτούμε μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Από την άλλη, μέσα από τις αντιξοότητες δοκιμάζονται και οι σχέσεις και τελικά διατηρούνται μόνο οι πιο υποστηρικτικές και γνήσιες. Το σημαντικότερο ίσως όφελος όμως, είναι και αυτό που επισήμανε πολύ χαρακτηριστικά η θεραπευόμενή μου: αλλάζουν οι προτεραιότητές μας, επαναξιολογούνται οι αξίες μας. Όπως ένας ασθενής που πάσχει από μια χρόνια και απρόβλεπτη ασθένεια ή κάποιος που είναι στο τελικό στάδιο του καρκίνου συνήθως εκτιμά την κάθε στιγμή ως δώρο, έτσι κι ένας επιζήσας πιθανότατα να αλλάξει φιλοσοφία μετά το τραγικό συμβάν και να αρχίσει να εκτιμάει τη ζωή πραγματικά. Την ίδια ζωή, που οι περισσότεροι από εμάς, θεωρούμε ως δεδομένο.

Ας ευχηθούμε λοιπόν να βγούμε από αυτή την εμπειρία πιο σοφοί και πιο άνθρωποι. Ας φροντίσουμε να έχουμε ένα κοινωνικό πλαίσιο στήριξης που να μπορεί να μας βοηθήσει στα δύσκολα κι ας μη ντραπούμε ποτέ να ζητήσουμε τη βοήθεια του ειδικού. Ας δώσουμε χώρο στον πόνο και στον φόβο, να εκφραστούν. Ας δείξουμε περισσότερη ενσυναίσθηση παρά συμπόνια απέναντι στους παθόντες. Ας δείξουμε αλληλεγγύη βοηθώντας στα πρακτικά, παρά να ψάχνουμε για ενόχους. Ας είναι αυτή η καταστροφή η ευκαιρία μας να ξεπεράσουμε τη διαχωριστικότητα και το θυμό κι ας ανοίξουμε τις καρδιές μας ώστε να απαλύνουμε όσο γίνεται τον ανθρώπινο πόνο. Τον πόνο τον δικό μας και του Άλλου, που είναι ένα.


Βιβλιογραφικές παραπομπές

  • Cooper, M. (2013). The handbook of person-centred psychotherapy & counselling. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
  • HaidtJ (2018) Η υπόθεση της ευτυχίας:Σύγχρονες αλήθειες μέσα στην αρχαία σοφία. Ηράκλειο: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ
  • Kubler-Ross, E. (2000). Μαθήματα Ζωής. Αθήνα: EUROBUBLI.
  • Worden, J. W. (2009). Grief counseling and grief therapy: A handbook for the mental health practitioner (4th ed.). New York, NY, US: Springer Publishing Co.