Το Δώρο της Μελαγχολίας

Γιατί άραγε να αγαπάμε τις βροχερές θλιμμένες μέρες, τις δακρύβρεχτες ταινίες, τα άνθη κερασιάς που ξέρουμε θα πεθάνουν γρήγορα; Κάποιοι από εμάς αγαπάμε ιδιαιτέρως τα όμορφα θλιμμένα πράγματα, το πικρό μαζί με το γλυκό, είμαστε σε επαφή με τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες μας, έχουμε μια οξυμένη επίγνωση του χρόνου που περνάει και μια παράξενα έντονη χαρά μπροστά στην ομορφιά του κόσμου. Μας συγκινούν οι τέχνες που εκφράζουν τη λαχτάρα μας για έναν κόσμο ιδανικό, την επιθυμία εκείνη για αγάπη, η οποία από την φύση της είναι εύθραυστη, προσωρινή, αλλά και πολύτιμη και υπερβατική. Ακόμη όμως κι όσοι έχουμε μια ιδιοσυγκρασία που τείνει προς την θλίψη, δεν λαχταράμε την τραγωδία.

Η σημερινή δυτική κουλτούρα προωθεί την χαρούμενη – επιθετική ιδιοσυγκρασία, την αντοχή και την δύναμη, η οποία φυσικά μας ωθεί να υλοποιούμε τους στόχους μας και να διεκδικούμε. Συμβαίνει λοιπόν συχνά οι άνθρωποι να κρίνουν τον εαυτό τους επειδή βιώνει δυσάρεστα συναισθήματα, όπως η λύπη ή το πένθος, μολονότι έρευνες δείχνουν ότι όταν καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας, τότε αυτά ενισχύονται. Η θλίψη από την άλλη μας φέρνει σε επαφή με τα δυσάρεστα συναισθήματά μας αλλά και μας ενώνει, αφού αναδεικνύει την πιο ανθρώπινη πλευρά μας, την ατελή, την όμορφη και την διψασμένη για αγάπη και αποδοχή. Η ευθραυστότητά μας εντείνει και την αίσθηση του ανήκειν.

Η θλίψη και το νόημα της ζωής

Ο Γιάντεν ανακάλυψε πως στις δύσκολες φάσεις της ζωής – διαζύγιο, αλλαγή καριέρας, τελική μετάβαση προς τον θάνατο- έχουμε περισσότερες πιθανότητες να βιώσουμε μια βαθιά αίσθηση νοήματος, σύνδεσης με τους αγαπημένους μας, ίσως και υπέρβασης.

Ο ίδιος ο πόνος της απώλειας μπορεί να μας βοηθήσει να στρέψουμε το βλέμμα μας στις πιο στενές μας σχέσεις αλλά και στο νόημα της ζωής. Σύμφωνα με τις έρευνες, οι ηλικιωμένοι είναι πιο σοφοί όχι λόγω συσσώρευσης εμπειριών, αλλά λόγω ακριβώς της επίγνωσης της προσωρινότητας. Και φυσικά, όπως υποστηρίζει και ο Νίτσε, αυτοί που έχουν ένα «γιατί» για να ζουν, μπορούν να αντέξουν ένα οποιοδήποτε «πώς».

Θλίψη και ενσυναίσθηση

Ερευνητές στο πανεπιστήμιο της Γιουβάσκουλα στην Φινλανδία βρήκαν ότι από όλες τις μεταβλητές που επηρεάζουν το κατά πόσον κάποιος συγκινείται με την λυπητερή μουσική, η ισχυρότερη είναι η ενσυναίσθηση.

Ο πόνος συνδέεται με το νοιάξιμο. Η καλύτερη αντίδραση μάλιστα στον πόνο θεωρείται το να βυθιστούμε καλύτερα στο νοιάξιμο για τους άλλους. Αυτό είναι και ένα από τα παράδοξα του πένθους, ότι το διαχειριζόμαστε πιο αποτελεσματικά όταν συνειδητοποιούμε ότι συνδεόμαστε με όλους τους άλλους ανθρώπους οι οποίοι δεν μπορούν να υπερβούν τον πόνο. Ο Κέλντνερ θεωρεί την θλίψη ως μια μορφή διαλογισμού πάνω στη συμπόνια, που μας βοηθάει να περάσουμε την γέφυρα του πόνου και να βρεθούμε στην αντίπερα όχθη, σε αυτή της σύνδεσης.

Γνωστός είναι άλλωστε ο μύθος του πληγωμένου θεραπευτή. Ο κένταυρος Χείρωνας που τραυματίστηκε κατά λάθος από το βέλος του Ηρακλή επικαλυμμένο με το δηλητηριώδες αίμα της Λερναίας Ύδρας, βασανισμένος περιφερόταν στη γη θεραπεύοντας τους αρρώστους και τους τραυματίες. Ενσαρκώνει το παράδοξο του θεραπευτή που βοηθάει τους άλλους ενώ δεν μπορεί να θεραπεύσει τον ίδιο του τον εαυτό.

Πίσω εξάλλου από όλα μας τα συναισθήματα είναι η σύνδεση με τον άλλο. Η λύπη, περισσότερο από όλα τα άλλα συναισθήματα, μας συνδέει με τους άλλους ανθρώπους, ενεργοποιεί τη συμπόνια, μας φέρνει πιο κοντά. Στην πραγματικότητα, το νευρικό μας σύστημα δεν διακρίνει καθαρά τον δικό μας πόνο από τον πόνο του άλλου. Τα ανθρώπινα μωρά είναι ευάλλωτα και επειδή ακριβώς έχουμε προγραμματιστεί να τα φροντίζουμε ώστε να επιβιώσουν, αναπτύξαμε την ικανότητα να φροντίζουμε οτιδήποτε και οποιονδήποτε ευάλλωτο, από ένα φυτό μέχρι ένα θλιμμένο άγνωστο.

Τόσο ο Δαρβινισμός όσο και ο βουδισμός θεωρούν τη συμπόνια ως την μεγαλύτερη αρετή και τον δεσμό μεταξύ μητέρας και βρέφους ως τον πυρήνα της συμπόνιας.

Το ένστικτο της συμπόνοιας εδράζεται στο πνευμονογαστρικό νεύρο, στο θώρακά μας, στο ίδιο σημείο με την ανάγκη να αναπνέουμε, να χωνεύουμε το φαγητό μας, να απολαμβάνουμε τις ανταμοιβές.

Σύμφωνα με την έρευνα του Κέλτνερ στο Greater Good Science Centre, ένα σημαντικό βήμα για να συνδεθούμε με τους άλλους είναι να καλλιεργήσουμε την ταπεινότητα αλλά πρωτίστως, την συμπόνια για τον εαυτό μας.

Θλίψη και δημιουργικότητα

Η θλίψη, σε αντίθεση με τον φόβο και τον θυμό, θεωρείται επίσης ως το πιο βασικό δυσάρεστο συναίσθημα που προωθεί την δημιουργικότητα: μετουσιώνοντας τον πόνο, θεραπευόμαστε και δημιουργούμε. Η θλίψη μας οδηγεί σε μεγάλο βάθος στην ψυχή μας και μας ωθεί να την εκφράσουμε προς τα έξω, να επικοινωνήσουμε και με τους άλλους ανθρώπους.

Η μελαγχολική, γλυκόπικρη διάθεση, μας συνδέει με την γη της επαγγελίας, με το ανεκπλήρωτο του παραδείσου αλλά και με την ομορφιά του προσωρινού, με την αγάπη και με την απώλεια, με τον πόνο και με την χαρά μαζί που είναι ούτως ή άλλως πάντα δεμένα μεταξύ τους, κυρίως όμως μας συνδέει βαθιά με τον ίδιο μας τον εαυτό και με ολόκληρο το ανθρώπινο είδος.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Αγκάλιασε την μελαγχολία σου: Πώς να μετατρέψεις την θλίψη σε δημιουργικότητα, ομορφιά και αγάπη
Susan Cain
Key Books