Πέντε μαθήματα που μου χάρισαν πενήντα μέρες εγκλεισμού

Τέτοια ταινία στο Netflix δε θα διάλεγα ποτέ να δω, αλλά ούτε και θα φανταζόμουν σενάριο σαν κι αυτό ότι μπορεί να βγει αληθινό. Δεδομένου ότι εργαζόμουν ήδη από το σπίτι και δεν ήμουνα ποτέ μου party animal, η δικιά μου η ρουτίνα δεν άλλαξε κατά πολύ. Παρόλα αυτά, βίωσα κι εγώ τις δικές μου διεργασίες την εποχή της καραντίνας. Επιπλέον, παρατήρησα με μεγάλο ενδιαφέρον τα συναισθήματα που αναδύθηκαν στους θεραπευόμενους, πολλά και διαφορετικά. Ο εγκλεισμός, σαν ένα συλλογικό πένθος που σκάλισε το προσωπικό τραύμα του καθενός, ήρθε να μας ταρακουνήσει και να μας δώσει νέα μαθήματα.

1. Υπάρχουν τόσες πραγματικότητες, όσες και άνθρωποι.

«Η πραγματικότητα είναι μια ψευδαίσθηση, στην καλύτερη περίπτωση η δημοκρατικοποίηση της αντίληψης βασισμένη στην συναίνεση των συμμετεχόντων», υποστηρίζει ο Γιάλομ. Είναι αλήθεια πως ο καθένας την βίωσε διαφορετικά την καραντίνα αυτή.

Σε κάποιους αναδύθηκε το συναίσθημα του πρωταρχικού φόβου του θανάτου πιο έντονο από ποτέ και πολλοί ήταν αυτοί που υπέφεραν από έξαρση των ψυχαναγκαστικών τους τάσεων και των φοβιών.

Άλλοι πάλεψαν με το τέρας της μοναξιάς: κάποιοι γιατί πέρασαν την καραντίνα μες στο σπίτι μόνοι, χωρίς την οικογένεια ή /και τον/την σύντροφο που θα ήθελαν να είχαν αποκτήσει, άλλοι ένιωσαν την αποξένωση από τα μέλη της ίδιας τους της οικογένειας να τους βαραίνει πιο πολύ από ποτέ.

Κάποιες μητέρες  πιέστηκαν από την ενέργεια τόσων ανθρώπων μες στο σπίτι, με παιδιά να πρέπει να απασχοληθούν με δραστηριότητες και χωρίς δυνατότητα αποσυμπίεσης ή βοήθεια από γιαγιάδες, ενώ άλλες μου ομολόγησαν πως για πρώτη φορά στην καραντίνα είχαν την ευκαιρία να σχετιστούν με τα παιδιά τους με ηρεμία, ήσυχα και βαθιά, χωρίς το τρέξιμο την καθημερινότητας. Όσοι απόλαυσαν την περίοδο αυτή ένιωθαν μάλιστα συχνά και ενοχές για την ευχάριστη αυτή νωχελικότητα.

Μια φίλη που έχει πληγεί οικονομικά γιατί αναγκάστηκε να κλείσει την επιχείρησή της για όλο αυτό το διάστημα, βάλθηκε να κάνει ένα σωρό δουλειές μέσα στο σπίτι, ανακαίνιση ολόκληρη, περιποιήθηκε τον μπαξέ της και μίλησε με ένα σωρό φίλες από μακριά. Απέφυγε τις πολλές – πολλές ειδήσεις και αξιοποίησε την ευκαιρία αυτή να κάνει πράγματα που υπό άλλες συνθήκες θα χρειάζονταν χρόνια ολόκληρα: «Δεν με πήρε από κάτω ούτε η κλεισούρα ούτε η μοναξιά», μου λέει, κι ας ζω μονάχη.

Η καραντίνα αυτή ήταν η επιτομή της φαινομενολογίας: ο καθένας μας, ανάλογα με τα τραύματα που ήδη κουβαλούσε, με τις συνθήκες που είχε ήδη διαμορφώσει στη ζωή του, με την προσαρμοστικότητα που διέθετε, αντιμετώπισε τη νέα αυτή συνθήκη με τον δικό του, μοναδικό τρόπο. Μολονότι η αβεβαιότητα για την υγεία την δικιά μας και των αγαπημένων μας προσώπων, για την οικονομική μας κατάσταση αλλά και για την επόμενη ημέρα ήταν το κυρίαρχο συναίσθημα, ο καθένας θα έχει να διηγηθεί μια ξεχωριστή ιστορία για την περίοδο αυτή.

2. Ευγνωμοσύνη για τον αργό χρόνο και την απλή ζωή

Οι μέρες αυτές της καραντίνας για άλλους ήταν ο «ξανακερδισμένος χρόνος» και για άλλους φυλακή ή έστω ένα απότομο «πάγωμα» στα σχέδιά τους για το μέλλον.

Μερικοί αναρωτήθηκαν μάλιστα μήπως αυτός είναι ο φυσιολογικός ρυθμός αφού μας επιτρέπει να κοιτάξουμε μέσα μας, να αναστοχαστούμε, να σχετιστούμε χωρίς πίεση με τους δικούς μας ανθρώπους και να βάλουμε τη ζωή μας και τις σκέψεις μας σε τάξη. Κάποιοι λένε πως ο αργός χρόνος είναι απαραίτητος για την δημιουργικότητα, είναι όμως και για την ενδοσκόπηση.

Πολλοί αποφάσισαν να μπουν σε θεραπεία την περίοδο αυτή γιατί είχαν την ευκαιρία να κάνουνε μια παύση και να κοιτάξουν μέσα τους. Άλλοι που ήδη είχαν ξεκινήσει κάποιον κύκλο συνεδριών, βούτηξαν απρόσμενα βαθιά στα θέματα που τους απασχολούσαν ήδη ή πήραν σημαντικές για τη ζωή τους αποφάσεις, σχέδια που περίμεναν χρόνια στην άκρη, ώστε να αλλάξουν ολότελα την ποιότητα της καθημερινότητάς τους.

Όλοι όμως σα να εκτιμήσαμε τα απλά και όμορφα της ζωής: τον περίπατο στη φύση, την κηπουρική, το να φτιάχνουμε το δικό μας, σπιτικό ψωμί και να τρώμε ζεστό φαγητό κάθε μέρα σπίτι όλοι μαζί.

Το γεγονός πως τίποτα από όσα μέχρι πριν την καραντίνα είχαμε δεν ήταν πια αυτονόητο, έδωσε στα πράγματα άλλη αξία: το άγγιγμα, το χάδι, το φιλί, ένας απλός καφές με μια καλή φίλη, τα οικογενειακά τραπέζια και τα πασχαλινά ταξίδια άρχισαν να μοιάζουν με περασμένα μεγαλεία. Το «εδώ και τώρα», ήταν το μόνο  δεδομένο σε μια συνθήκη που δεν ξέραμε τι θα ακολουθούσε την επόμενη ημέρα και για αυτό πολύτιμο.

3. Υπαρξιακές ανησυχίες: το ατομικό είναι συνάμα και πανανθρώπινο

Το ζήτημα του θανάτου που αναγκαστικά ανακινήθηκε με τον φόβο του κορωνοϊού, η (υπαρξιακή) μοναξιά, το νόημα ζωής όταν οι προτεραιότητες αναγκαστικά αλλάζουν, αλλά και η  ελευθερία (επιλογής), απασχόλησαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τους περισσότερους από εμάς αυτές τις μέρες.

Βιώσαμε το υπαρξιακό ζήτημα των παραδόξων και των αντιφάσεων: μας ζητήθηκε να βοηθήσουμε μην κάνοντας απολύτως τίποτα, μένοντας αγκυλωμένοι μες στο σπίτι μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο αν γινόταν. Αυτό το αίτημα ήταν βέβαια σε πλήρη αντίθεση με τον τρόπο που έχουμε μεγαλώσει στον δυτικό πολιτισμό, όπου με την σκληρή προσπάθεια, ακόμη και με την βία, καλούμαστε καθημερινά να αναστρέψουμε ό,τι δεν συμφωνεί με τις ανάγκες μας και όχι να το αποδεχτούμε παθητικά, περιμένοντας να κάνει τον κύκλο του όπως ο κορωνοϊός.

Το ζήτημα της ελευθερίας απασχόλησε τους περισσότερους από εμάς, με άλλον τρόπο ίσως  τον καθένα. Συζητήθηκε επίσης ευρέως το ζήτημα της πολιτικής ελευθερίας, εφόσον το κράτος, κακός μπελάς στο παρελθόν, παρουσιάστηκε ξαφνικά ως στοργικός πατέρας που μας στέρησε την ελευθερία κίνησης προκειμένου να μας προστατεύσει. Για την δικιά μου την γενιά, που είναι αρκετά νέα ώστε να μην έχει μνήμες από την δικτατορία αλλά και αρκετά ώριμη ώστε να μην δρα εντελώς αυθόρμητα, τα κρατικά μέτρα έφεραν στην επιφάνεια πολλά ερωτηματικά.

Σα να βιώσαμε μια σύγκρουση αναγκών (ανάγκη για επιβίωση εναντίον ανάγκης για κοινωνικοποίηση) όπως και μια σύγκρουση μεταξύ αναγκών και αξιών (ανάγκη για κοινωνικοποίηση εναντίον της αξίας της αλληλεγγύης). Οι ενοχές ότι η αμέλεια μπορεί να προβεί επικίνδυνη για το σύνολο, ήταν κυρίαρχο συναίσθημα σε πολλούς.

4. Online: η νέα (παράλληλη) πραγματικότητα

Αναγκαστικά όλες οι δραστηριότητες γίνονταν online κατά τη διάρκεια της καραντίνας: μαθήματα, εργασία, γυμναστική, κοινωνικές συναναστροφές. Για εμένα που ήδη εργαζόμουν με αυτό τον τρόπο δεν άλλαξαν πολλά. Ανακουφίστηκα επίσης στην ιδέα πως οι γονείς μου, με περιορισμούς ήδη στην κινητικότητα και κλεισμένοι μες στο σπίτι μακριά από παιδιά και εγγόνια, ήξεραν ήδη να χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ώστε να αισθάνονται όσο λιγότερο απομονωμένοι γινόταν την περίοδο αυτή.

Έχω την αίσθηση πως με την καραντίνα, η ψηφιοποίηση επισπεύτηκε δραματικά. Έγινε άγαρμπα, ανοργάνωτα και χωρίς πλαίσιο σε πολλές περιπτώσεις.

Δίνει ελευθερία με έναν τρόπο η online πραγματικότητα, από την άλλη όμως μας φυλακίζει σε έναν κόσμο παρόμοιο με αυτόν του big brother: πόσο ελεύθεροι είμαστε όταν όλα μπορούν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο να καταγραφούν;

5. Ευελιξία, η μαγική λέξη

«Μορφωμένος άνθρωπος είναι αυτός που μαθαίνει πώς να μαθαίνει και πώς να αλλάζει», έλεγε ο C. Rogers. Ήταν άσκηση προσαρμοστικότητας και ταπεινότητας η καραντίνα. Ήταν ένα δυνατό crash test για τη ζωή που είχαμε ήδη χτίσει ο καθένας. Όλοι βγήκαμε έξω από τα νερά μας άλλος λίγο, άλλος πολύ. Η ψυχική μας ανθεκτικότητα δοκιμάστηκε αφού κληθήκαμε να δείξουμε προσαρμοστικότητα, αυτοπεποίθηση και να νοηματοδοτήσουμε την σχεδόν απόλυτη στασιμότητα.

Όπως όλα τα τραύματα όμως, αυτό της καραντίνας μπορεί να μας οδηγήσει είτε σε μετατραυματικό στρες είτε σε μετατραυματική ανάπτυξη. Σημασία έχει πώς θα νοηματοδοτήσουμε εμείς την εμπειρία μας αυτή.

Κρίσεις υπήρχαν και θα υπάρχουν πάντα, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Ίσως λοιπόν έχει νόημα να εστιάσουμε ο καθένας στα μαθήματα που μας έφερε ο κορωνοϊός, σε προσωπικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο, ώστε την επόμενη φορά να είμαστε πιο προετοιμασμένοι. Ή μήπως θα τα ξεχάσουμε όλα γρήγορα μόλις επανέλθουμε λίγο σε φυσιολογικούς ρυθμούς;

Μαρία Μαγγανάρη

MSc in Person- Centred Counseling and Psychotherapy

P.E.T., T.E.T., M.B.A.

mariamanganari.gr