Πότε τελειώνει η ψυχοθεραπεία;

«Φοβάμαι ότι δεν θα τελείωνα ποτέ αν τυχόν έμπαινα σε θεραπεία», μου εκμυστηρεύτηκε πρόσφατα μια φίλη. Φαντάζομαι πως για πολλούς είναι τρομακτικό το ενδεχόμενο πως αν ξεκινήσουν να «ξεφλουδίζουν το κρεμμύδι», ίσως να μη μπορούν να σταματήσουν. Οι περισσότεροι θεραπευτές όμως θέτουμε ένα πρώτο χρονικό όριο.

Κάθε θεραπευτική σχέση έχει αρχή, μέση και τέλος. Στην πρώτη συνεδρία γνωριμίας, εξηγώ στον υποψήφιο θεραπευόμενο πως αν ξεκινήσει ψυχοθεραπεία, θα του ζητήσω να δεσμευτεί για τουλάχιστον τέσσερις μήνες. Η έρευνα, όπως και η προσωπική μου εμπειρία πράγματι αποδεικνύουν πως απαιτούνται 15-42 συνεδρίες με συχνότητα μια φορά την εβδομάδα (διάστημα 3-7 μηνών), ώστε να γίνουν αισθητά τα πρώτα αποτελέσματα.

Πότε θεωρούμε ότι έχουμε επιτύχει τον στόχο μας;

Σύμφωνα με την πρώτη από τις έξι αναγκαίες και επαρκείς συνθήκες του C. Rogers, ο θεραπευόμενος αναγνωρίζει ο ίδιος πως βιώνει ψυχολογική δυσφορία. Είναι σημαντικό λοιπόν, από την πρώτη κιόλας συνεδρία να καθοριστεί όσο πιο σαφώς γίνεται το θεραπευτικό αίτημα ώστε να μπορούμε στο τέλος του (πρώτου) κύκλου συνεδριών να αξιολογήσουμε πόσο έχει ικανοποιηθεί η ανάγκη του/της θεραπευόμενου/ης.

Πολύ συχνά η δυσφορία είναι τόσο γενικευμένη ώστε το αίτημα δεν είναι πολύ ξεκάθαρο, είτε αλλάζει στην πορεία γιατί αλλάζουνε οι στόχοι. Άλλες φορές πάλι διαπιστώνουμε ότι χρειάζονται άλλα προαπαιτούμενα στάδια για να φτάσουμε κοντά στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Συχνά μάλιστα συνειδητοποιούμε πόση αλήθεια κρύβεται στο γνωμικό του C. Rogers: “Η καλή ζωή είναι διαδικασία, όχι κατάσταση. Είναι κατεύθυνση και όχι προορισμός…”

Στο τέλος λοιπόν του απαραίτητου πρώτου κύκλου συνεδριών, προσκαλώ τον θεραπευόμενο για την καθιερωμένη αξιολόγηση: από πού ξεκινήσαμε και πού βρισκόμαστε σε σχέση με το αρχικό αίτημα; Πόσο κοντά έχουμε φτάσει στον στόχο μας; Ποιές διεργασίες έγιναν στην πορεία; Πώς είναι η θεραπευτική μας σχέση; Είναι ικανοποιημένος από το επίπεδο λειτουργικότητας/ ή και ευημερίας που έχει επιτύχει κι αν ναι κατά πόσο; Τι είναι αυτό που πραγματικά άλλαξε αν ναι στην ζωή του;

Η αξιολόγηση αυτή είτε σημαίνει την αρχή ενός νέου κύκλου συνεδριών είτε την έναρξη της διεργασίας για το κλείσιμο της θεραπευτικής σχέσης. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον όταν τόσο ο θεραπευόμενος όσο και ο θεραπευτής εκθέτουν το πώς βίωσαν την θεραπευτική διαδικασία και ποιές ήταν οι κρίσιμες στιγμές, αφού συχνά διαπιστώνεται πως οι δύο πλευρές βίωσαν τις ίδιες καταστάσεις με αρκετά διαφορετικό τρόπο και ένταση.

Οι συνειδητοποιήσεις είναι σίγουρα πολλές. Συνήθως ο θεραπευόμενος συνειδητοποιεί πως έχει πραγματοποιήσει πολλές χειροπιαστές αλλαγές στη ζωή του όπως να χωρίσει από μια δυσλειτουργική σχέση ή να βρει σύντροφο, να μετακομίσει, να αλλάξει εργασία, να ξεκινήσει εκ νέου σπουδές, να εξαφανιστούν οι κρίσεις πανικού. Άλλες φορές πάλι αυτό που ακούω τους θεραπευόμενους να λένε, είναι πως σαν τίποτα να μην έχει αλλάξει, αλλά σαν οι ίδιοι να έχουν αλλάξει ματιά απέναντι στην ζωή, ίσως γιατί έχουν αλλάξει εστία αξιολόγησης: σα να έχουν αποβάλει έστω εν μέρει τους «όρους αξίας» και να μπορούν να απολαύσουν την ζωή με μεγαλύτερη ελευθερία.

Ακόμη όμως κι όταν έχουν κάνει τεράστια πρόοδο, μερικές φορές τους φαίνεται πολύ δύσκολο να συνεχίσουν μόνοι τους, σα να έχουν ένα «νέο εαυτό μέσα σε έναν παλιό κόσμο» ή ακόμη και σα να έχουν λύσει ένα πολύ μικρό μέρος από όσα τελικά τους απασχολούν.

Ποιος αποφασίζει για το τέλος της θεραπείας;

Στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση, συνάπτουμε μια όσο πιο ισότιμη σχέση γίνεται με τον θεραπευόμενο. Πάνω από όλα, έχουμε εμπιστοσύνη στην τάση πραγμάτωσης του ανθρώπινου οργανισμού. Μολονότι μερικές φορές εμείς οι θεραπευτές μπορεί να θεωρήσουμε ότι ο θεραπευόμενος επιθυμεί να κλείσει των κύκλο συνεδριών προτού να έχει ολοκληρώσει με τα θέματα που ήδη έχει ανοίξει προς επεξεργασία, ο ίδιος ο θεραπευόμενος γνωρίζει καλύτερα από τον οποιοδήποτε σε πιο βαθμό λειτουργικότητας είναι έτοιμος να αυτονομηθεί. Δεν είναι στόχος μας να δημιουργήσουμε έναν «πλήρως λειτουργικό άνθρωπο» αλλά να σταθούμε δίπλα σε έναν άνθρωπο για όσο ο ίδιος χρειαστεί, προκειμένου να μπορέσει ο ίδιος να σταθεί στα πόδια του και να πορευθεί μόνος του στη ζωή.

Τα απρόοπτα

Έχει τύχει κάποιοι θεραπευόμενοι να επιλέξουν να κλείσουν την θεραπευτική μας σχέση με ένα μόνο sms, ζητώντας ευγενικά ένα διάλειμμα. Μολονότι δίνω μια τελευταία συνεδρία «κλεισίματος» δωρεάν εντός του εξαμήνου, ώστε να γίνει η αναγκαία και για τους δύο αξιολόγηση, ένας απολογισμός κι ένας αποχαιρετισμός, πολλοί απλώς εξαφανίζονται.

Άλλοι θεραπευόμενοι είτε γιατί δεν σέβονται το θεραπευτικό πλαίσιο είτε γιατί χρειάζονται άλλου είδους κατάρτιση, παραπέμπονται σε συναδέλφους, οπότε η θεραπευτική σχέση κλείνει συχνά αρκετά νωρίτερα από το προβλεπόμενο.

Το τέλος για τον θεραπευτή

Τι επίδραση είχε σε εμένα η εκάστοτε θεραπευτική σχέση; Ένας από τους στόχους στην αξιολόγηση που γίνεται στο τέλος του κάθε κύκλου είναι και η βελτίωση η δική μου στην θεραπευτική πράξη. Κάθε φορά διερευνώ τις διεργασίες από τις οποίες περάσαμε μέσα από την «θεραπευτική μας συμμαχία», τα λάθη μου, τα επιτεύγματα, το πόσο κοντά στάθηκα ή όχι στον θεραπευόμενο. Κυρίως αναγνωρίζω πόσα έμαθα μέσα από αυτή την σχέση για την θεραπευτική διαδικασία, πόσο με βοήθησε ο κάθε θεραπευόμενος να διευρυνθώ αλλά και να γνωρίσω καλύτερα τον ίδιο μου τον εαυτό.

Η θεραπευτική σχέση «κλείνει» αλλά δεν «τελειώνει»

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά για μένα από το να βλέπω τους ανθρώπους να ανθίζουν. Κι όμως, είναι δύσκολος ο αποχωρισμός. Έχει ικανοποίηση και θλίψη μαζί για εμένα. Οι θεραπευόμενοι συχνά εκφράζουν την αμηχανία τους γιατί γνωρίζω τόσα πολλά για εκείνους ενώ εκείνοι τόσα λίγα για εμένα ή γιατί θεωρούν ότι εγώ είμαι πολύ πιο σημαντική για εκείνους από όσο αυτοί για εμένα. Κι όμως, εγώ αισθάνομαι ότι είναι σημαντικοί όχι μόνο κατά τη διάρκεια της συνεδρίας, αλλά με έναν τρόπο και παρόντες στη ζωή μου για πολύ-πολύ καιρό μετά, ίσως και για πάντα.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Cappon, D. (1964). Results of psychotherapy. The British Journal of Psychiatry, 110(464), 35-45.

Christian, C. (2009). Advanced Techniques for Counseling and Psychotherapy. New York: Springer Publishing Company.

Mearns, D., Thorne, B., & McLeod, J. (2013). Person-centered counseling in action. Sage.

Rogers, C. R. (1957). ‘The Necessary and Sufficient Conditions of Therapeutic Personality Change’. Journal of Consulting Psychology