Το παγόβουνο του θυμού

Ένα τέρας μοιάζει ο θυμός. Ένα θηρίο που απειλεί να κατασπαράξει σε ανυποψίαστο χρόνο κι εμάς και τoυς αγαπημένους μας και από το οποίο συχνά μοιάζει αδύνατον να απαλλαγούμε. «Η αιτία του θυμού είναι η προσκόλληση στις επιθυμίες μας» λένε οι μύστες της Ανατολής και η οπτική τους δεν είναι πολύ μακριά από την σύγχρονη ψυχολογία. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Η κορυφή του παγόβουνου

Ο θυμός θεωρείται δευτερογενές συναίσθημα. Ως συναίσθημα μπορούμε να ορίσουμε την αντίδραση του οργανισμού στην κάλυψη των αναγκών του: ευχάριστα συναισθήματα δοκιμάζουμε όταν οι ανάγκες μας καλύπτονται και δυσάρεστα όταν δεν καλύπτονται. Κάτω από την κορυφή του παγόβουνου μπορεί να κρύβεται απογοήτευση, απόρριψη, εξάντληση, ματαίωση, ανησυχία, ενοχή, ντροπή, πένθος, άγχος, ζήλεια, αβεβαιότητα κι ένα σωρό άλλα συναισθήματα. Κατά κάποιον τρόπο, μπορούμε να πούμε πως ο θυμός μας προστατεύει προσωρινά από το να έρθουμε σε επαφή με όλα αυτά τα δυσάρεστα, που ίσως και να αδυνατούμε να διαχειριστούμε μόλις αναδυθούν.

Οφέλη του θυμού

Ο θυμός είναι κομμάτι της αντίδρασης μάχη / φυγή. Έχει τεράστια αξία γιατί συντέλεσε στην επιβίωση του είδους μας στο παρελθόν, έχει όμως θετικά χαρακτηριστικά ακόμη και σήμερα, μολονότι έχει ενοχοποιηθεί τόσο από τα κοινωνικά στερεότυπα. Στο συλλογικό ασυνείδητο ο θυμός συνδέεται με την επιθετικότητα, αν και μόλις 10% του θυμού εκφράζεται με επιθετικές πράξεις.

Απάντηση στην αδικία: Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως ο θυμός έπαιξε σημαντικό ρόλο στις κοινωνικές επαναστάσεις ενάντια στην ανισότητα. Στις διαπραγματεύσεις κάθε είδους, μπορεί να αυξήσει το κίνητρο να διεκδικήσουμε το δίκαιο. Ενεργοποιεί ολόκληρο το σύστημά μας με συνέπεια να είναι πιο εύκολο να ακουστούμε. Εξάλλου, όταν εξαιτίας κάποιου ατόμου ή κατάστασης αισθανθούμε αδύναμοι, μόλις θυμώσουμε αποκτούμε ένα επίπεδο ελέγχου της κατάστασης.

Ψυχολογική ανακούφιση: Όταν θυμώνουμε ο εγκέφαλος παράγει νορεπινεφρίνη, την οποία ο οργανισμός αντιλαμβάνεται ως αναλγητικό. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που κάποιοι φαίνεται πως παθαίνουν «εξάρτηση» από το συναίσθημα του θυμού.

Στενές σχέσεις: Υποσυνείδητα, ο θυμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολλούς τρόπους. Όχι μόνο για να μας βοηθήσει να κρατήσουμε μια απόσταση όταν η εγγύτητα μας αγχώνει αλλά παραδόξως και για να φέρουμε κοντά μας τον Άλλον.

Επιπτώσεις στην υγεία

Όταν θυμώνουμε, αυξάνονται οι καρδιακοί παλμοί και η αναπνοή κονταίνει. Σε βάθος χρόνου, η συνεχής κατάσταση θυμού επηρεάζει πολλά συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού όπως το καρδιαγγειακό, το ανοσοποιητικό, το πεπτικό και το κεντρικό νευρικό σύστημα. Κατά συνέπεια αυξάνεται και ο κίνδυνος για υπέρταση, εγκεφαλικό και έμφραγμα.

Πώς αντιδράμε όταν κάποιος είναι θυμωμένος;

Η κατάσταση στην οποία μπαίνει κάποιος που έχει θυμώσει, μοιάζει με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάποιος που νιώθει ότι απειλείται. Είναι ανούσιο λοιπόν να προσπαθήσουμε να τον πείσουμε για κάτι, να τον συμβουλεύσουμε, να δώσουμε λύσεις ή να παρηγορήσουμε αφού όλος του ο οργανισμός βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού. Μπορούμε μόνο να σταθούμε δίπλα του, να αναγνωρίσουμε και να τιμήσουμε το συναίσθημά του εώς ότου μαλακώσει. Έτσι ενδέχεται να έρθει και ο ίδιος σε επαφή με ό,τι υπάρχει κάτω από την κορυφή του παγόβουνου, με τα πρωτογενή του δηλαδή συναισθήματα.

Κι αν έχουμε θυμώσει εμείς;

Η διαφορά έγκειται στο αν το πρόβλημα λύνεται ή όχι. Αν δεν λύνεται, η κουβέντα με έναν φίλο που είναι καλός ακροατής, το περπάτημα ή ο διαλογισμός μπορούν να μας ηρεμήσουν έστω πρόσκαιρα. Με την βοήθεια του θεραπευτή μας μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον θυμό ως έναυσμα για ενδοσκόπηση και αυτοπαρατήρηση. Ποια κουμπιά μας πατήθηκαν και θυμώσαμε; Μήπως είμαστε τελικά πιο ευάλωτοι από όσο παραδεχόμαστε στον ίδιο μας τον εαυτό; Μήπως εκείνο το παλιό γνώριμο τραύμα είναι ακόμη αρκετά νωπό;

«Το παράδοξο είναι πως μόνο αν αποδεχτώ τον εαυτό μου όπως είμαι, τότε μπορώ να αλλάξω», έλεγε ο C. Rogers. Αναγνωρίζοντας και τιμώντας ακόμη κι ένα τόσο ενοχοποιημένο συναίσθημα, μπορούμε ίσως να το μαλακώσουμε και να το μετουσιώσουμε.

Αν θυμώνουμε για ένα θέμα που παίρνει λύση στο εδώ και τώρα, θα μας βοηθήσει στην επίλυση το να στείλουμε αυτό που ο Τόμας Γκόρντον αποκαλεί μήνυμα – Εγώ: ζητάμε την βοήθεια του άλλου για να λύσουμε το πρόβλημά μας, του εκθέτουμε με λεπτομέρεια τις πράξεις του και πώς μας επηρέασαν πρακτικά αλλά και το συναίσθημα που προέκυψε. Έπειτα προχωράμε παρέα στην εξεύρεση λύσης. Διεκδικούμε αλλά παράλληλα εστιαζόμαστε στο συναίσθημα που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας – θλίψη, ματαίωση, απόρριψη, εγκατάλειψη, αδικία, κούραση κλπ – ώστε να μην προκαλέσουμε την άμυνα του συνομιλητή μας, αλλά να τον κάνουμε σύμμαχο προβάλλοντας την ευαλωτότητά μας.

Φανταστείτε τον θυμό ως ένα συνεχές: στην μια άκρη είναι η παθητικότητα, όταν δηλαδή καταπίνουμε τον θυμό μας ακόμη κι όταν το δίκιο μας μας πνίγει, από την άλλη η χωρίς όριο επιθετικότητα. Κάπου στην μέση είναι η διεκδικητικότητα που πάει χεράκι χεράκι με τον αλληλοσεβασμό.

Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας

Με την ενσυναίσθηση και την αποδοχή του θεραπευτή αμβλύνεται η ένταση του θυμού. Ο θεραπευόμενος αποκτάει μεγαλύτερη διαύγεια και μπορεί να προχωρήσει καλύτερα στην εξεύρεση λύσεων. Σε δεύτερη φάση, έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με τα πρωτογενή συναισθήματα που προκάλεσαν τον θυμό, να τα αποδεχτεί, να συνομιλήσει μαζί τους και να ξεκινήσει ακόμη ένα ταξίδι προς την πραγμάτωση του πλήρους δυναμικού του.

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

Averill, J.R. (1983). Studies on anger and aggression: Implications for theories of emotion. American Psychologist, 38 (11), 1145-1160.

Bushman, B.; Baumeister, R.F.; Stack, A.D. (1999). Catharsis, Aggression, and Persuasive Influence: Self- Fulfilling or Self-Defeating Prophecies? Journal of Personality and Social Psychology, 76, 3, 367-376.

DiGiuseppe, R., Tafrate, R. (2001). A Comprehensive Treatment Model for Anger Disorders. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 38, 262-271.

Dunbar, Berthenya (2004). Anger Management: A Holistic Approach. Journal of American Psychiatric Nurses Association, 10, 16-23.

Gordon, T. (2003). Τα μυστικά του αποτελεσματικού γονέα. Μια πρωτοποριακή μέθοδος εκπαίδευσης γονέων για την ανατροφή υπεύθυνων παιδιών. Αθήνα: Gordon Hellas, ΜΑΡΤΗΣ.

Gouin, J., Kiecolt-Glaser, J.,Malarkey, W. & Glaser, R. (2008). The influence of anger expression on wound healing. Brain, Behavior, and Immunity, 22(5), 699-708.

Johnson, Ernest H. (1990). The deadly emotions: The role of anger, hostility and aggression in health and emotional well-being. New York: Praeger Publishers.

Ray, Rebecca D.; Wilhelm, Frank H.; Gross, James J.; (2008) All in the Mind’s Eye? Anger Rumination and Reappraisal. Journal of Personality and Social Psychology, 94 (1), 133-145.

Rogers, C.R. (1961). On becoming a person. Oxford, England: Houghton Mifflin.