Αδελφική Αντιζηλία: οδηγός ασφαλούς πλοήγησης για τους γονείς

«Αυτή η καρέκλα είναι για να σκέφτομαι. Χτυπάω τον αδελφό μου. Με βάζουν στην καρέκλα αυτή. Το σκέφτομαι λίγο. Κάποια στιγμή σηκώνομαι από εκεί. Μετά ξαναχτυπάω τον αδελφό μου» – Δίδυμο αγόρι τριών ετών.

Πρόληψη, η καλύτερη θεραπεία

Φανταστείτε πως ο σύζυγός σας που σας υπεραγαπά, μια μέρα σας ανακοινώνει πως θα φέρει στο σπίτι σας ακόμη μία γυναίκα. Σας διαβεβαιώνει μάλιστα πως η παρουσία της νέας του συζύγου δε θα επηρεάσει καθόλου την αγάπη που σας έχει και δείχνει σίγουρος πως θα γίνετε μεταξύ σας φιλενάδες κολλητές. Πώς νιώθετε και μόνο στην ιδέα; Φανταστείτε έναν πιτσιρικά που βρίσκεται σε παρόμοια θέση με την ανακοίνωση του ερχομού του νέου μέλους στην οικογένεια. Όχι μόνο δεν έχει την επιλογή να φύγει, αλλά διανύει και ένα αναπτυξιακό στάδιο κατά το οποίο αδυνατεί  να ελέγξει τα συναισθήματά του.

Για τον λόγο αυτό, κάποιοι γονείς πριν καν έρθει το δεύτερο μωρό αναρωτιούνται πώς να προετοιμάσουν το μεγαλύτερο παιδί. Με το να το καθησυχάζουμε λέγοντάς του πως με το μικρό του αδελφάκι θα παίζει και θα κάνει συντροφιά, απλώς δημιουργούμε προσδοκίες που θα προκαλέσουν έντονη απογοήτευση όταν το μωρό θα γεννηθεί: όχι απλώς δεν θα μπορούν ακόμη να παίξουνε μαζί, αλλά το νεογέννητο θα απορροφάει ένα τεράστιο ποσοστό χρόνου και ενέργειας από τους γονείς, ειδικά από την μαμά.

Χρειάζεται αντίθετα μια ρεαλιστική, ψύχραιμη περιγραφή των όσων πρόκειται να ακολουθήσουν, όπως και μια σχετική προετοιμασία για τις ημέρες που η μαμά ή και οι δύο γονείς θα απουσιάσουν από το σπίτι ώστε να γεννηθεί το μωρό. Το να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί μια σταθερή ρουτίνα ανάμεσα στην μητέρα και στο πρώτο παιδί όπως και ανάμεσα στον πατέρα και στον πρωτότοκο, θα βοηθήσει σίγουρα στην πιο ομαλή προσαρμογή στη νέα κατάσταση. Ακόμη κι όταν νιώσει πως ο Ασφαλής Δεσμός με την μητέρα του απειλείται, το μεγαλύτερο παιδί θα έχει αυτό τον ανακουφιστικό χρόνο αποκλειστικής προσοχής. Το να συμμετέχει στην φροντίδα του μωρού, μπορεί επίσης να του δώσει μια αίσθηση ελέγχου και αξίας.

Άλλο τα συναισθήματα και άλλο οι συμπεριφορές.

Ως συναίσθημα μπορούμε να ορίσουμε την αντίδρασή μας απέναντι στην ικανοποίηση ή μη των αναγκών μας. Έτσι, όταν νιώθουμε ότι μας αγαπούν αισθανόμαστε χαρά, ενώ όταν νιώθουμε παραγκωνισμένοι αισθανόμαστε θυμό, εγκατάλειψη, απόρριψη. Η συμπεριφορά όμως είναι οι χειροπιαστές πράξεις, το πώς αντιδρούμε ανάλογα με τα συναισθήματά μας: χαμογελάμε, παίζουμε, συζητάμε, καυγαδίζουμε, δαγκώνουμε, χτυπάμε.

Είναι υψίστης σημασία να δώσουμε χώρο σε ΟΛΑ τα συναισθήματα των παιδιών χωρίς να τα καταδικάζουμε ακόμη κι όταν μοιάζουν υπερβολικά δυσάρεστα: «Ενώ τις περισσότερες  φορές απολαμβάνεις το παιχνίδι με τον αδελφό σου, ώρες ώρες φαίνεσαι τόσο θυμωμένος μαζί του σα να τον μισείς». Η Ενεργητική Ακρόαση βοηθάει τα παιδιά να αποκτήσουν λέξεις για τα συναισθήματά τους που πολλές φορές είναι συγκρουόμενα. Το όφελος είναι πως από την μία δεν αποξενώνονται από τα δυσάρεστα συναισθήματά τους αλλά τα αναγνωρίζουν και τα αποδέχονται ως υγιή κομμάτια του Εαυτού. Από την άλλη, συνηθίζουν να εκφράζουν τον θυμό τους με λόγια αντί για βίαιες πράξεις.

Εξάλλου, όταν αναγνωρίζουμε τα δύσκολα συναισθήματα και τα αποδεχόμαστε εμείς και το περιβάλλον μας, με έναν τρόπο μαγικό, το συναισθηματικό πλημμύρισμα κατευνάζεται. Επίσης, με το να αναγνωρίσουμε τις βαθιές επιθυμίες του παιδιού που ζηλεύει, όσο ουτοπικές και αν είναι, πχ «Κάποιες φορές σα να εύχεσαι να μην υπήρχε η μικρή σου αδελφή», δείχνουμε ότι καταλαβαίνουμε το μεγαλύτερο παιδί με αποτέλεσμα να μαλακώνει το συναίσθημα της μοναξιάς του.

Ενώ όμως επιτρέπονται όλα τα συναισθήματα ΔΕΝ επιτρέπονται όλες οι συμπεριφορές, όπως οι πράξεις βίας. Μπορούμε λοιπόν να προτείνουμε στο παιδί να  εκτονώσει τον θυμό του είτε χτυπώντας ένα μαξιλάρι, είτε ζωγραφίζοντας, είτε γράφοντας κάτι για αυτό, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο και την ιδιοσυγκρασία του.

Για να βοηθήσουμε ώστε να κρατηθεί το κανάλι επικοινωνίας ανοιχτό ανάμεσα στα αδέλφια, το προτρέπουμε έπειτα να εκφράσει με λόγια στον/στην αδελφό/ή του τις ανάγκες του εκείνες που δεν ικανοποιήθηκαν και προκάλεσαν την έκρηξη θυμού. Πχ «Θέλω να με ρωτάς προτού χρησιμοποιήσεις τα πράγματα μου».

Βγάλε την ταμπέλα

Οι χαρακτηρισμοί είναι μεταδοτικοί και εντείνουν το κλίμα ανταγωνισμού ανάμεσα στα αδέλφια. Λειτουργούν επιπλέον ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία: αν ένα παιδί χαρακτηρίζεται συχνά από τους γονείς του ως ο «αργός» ή «ο τεμπέλης» της οικογένειας, δεν θα έχει πια κανένα λόγο να είναι συνεπής με τις προθεσμίες ή να βοηθήσει στις δουλειές του σπιτιού. Η μεγάλη ειρωνεία είναι πως ακόμη και ταμπέλες αρνητικά φορτισμένες όπως εκείνη του «κακού» παιδιού, εξυπηρετούν τα παιδιά που θέλουν να προκαλέσουν την προσοχή των σημαντικών άλλων.

Ακόμη όμως κι ο έπαινος εγκλωβίζει τα παιδιά. Ένα κορίτσι για τους βαθμούς του οποίου οι γονείς καμαρώνουν ιδιαίτερα, από την μία προκαλεί τον φθόνο των αδελφών του. Από την άλλη, ενδεχομένως δεν επιτρέπει στον εαυτό του να χαρεί την ανεμελιά της παιδικής ηλικίας γιατί μπορεί και να φοβάται ότι η αριστεία στο σχολείο είναι απαραίτητη προϋπόθεση  χωρίς την οποία δεν επιτρέπεται να απολαμβάνει την αποδοχή των γονιών της.

Το σημαντικότερο ίσως είναι πως ο έπαινος από τους γονείς ή ο ανταγωνισμός με τα αδέλφια ή/και τους συμμαθητές, δεν επιτρέπουν στα παιδιά να αναπτύξουν το Εσωτερικό Κίνητρο και την αίσθηση του Εαυτού αφού μεταφέρουν την εστία αξιολόγησης έξω από τα ίδια.

Ωστόσο, τα παιδιά δεν ανακουφίζονται όταν τους λέμε ότι τα αγαπάμε «το ίδιο» με τα αδέλφια τους. Τα παιδιά χρειάζονται να νιώσουν αγάπη για τη μοναδικότητά τους, όπως και να ικανοποιηθούν οι ιδιαίτερες προσωπικές τους ανάγκες.

Παιχνίδια ρόλων

Οι ρόλοι που υιοθετούν τα παιδιά μέσα στο σύστημα που ονομάζεται οικογένεια προέρχονται από τους γονείς, τα αδέλφια αλλά και από τα ίδια τα παιδιά. Έχοντας ως γνώμονα ότι θέλουμε να αναπτυχθούν όσο γίνεται στο πλήρες δυναμικό τους, θα ήταν σοφό να αποφύγουμε να τους αποδίδουμε ρόλους αλλά να τα αντιμετωπίζουμε ως προσωπικότητες με άπειρες πλευρές και δυνατότητες.

Σκεφτείτε για παράδειγμα μια οικογένεια στην οποία επειδή ένα παιδί πάσχει από κάποια σωματική ή ψυχική ασθένεια, το αδελφάκι του αναγκάζεται να υιοθετήσει τον αβάσταχτα βαρύ ρόλο του «προστάτη», του «λογικού», του παιδιού που δεν δημιουργεί ποτέ προβλήματα. Ή ένα παιδί που επειδή ο αδελφός του είναι «ο πρωταθλητής» της οικογένειας, ο ίδιος στερήθηκε την χαρά να ασχοληθεί με το ίδιο άθλημα γιατί δεν άντεξε το βάρος της σύγκρισης.

Το χειρότερο σενάριο είναι αυτές οι πρώιμες εμπειρίες να χρωματίσουν την μετέπειτα αυτοεικόνα του παιδιού και τον τρόπο που θα σχετίζεται με τους άλλους στην ενήλικη ζωή: με τον σύντροφο, τους φίλους, τους συναδέλφους ή ακόμη και με τα δικά του τα παιδιά.

Η λύση του δράματος

Στην Εκπαίδευση Αποτελεσματικού Γονέα, όλοι ανεξαιρέτως οι γονείς υποστηρίζουν πως επιθυμούν τα παιδιά τους να γίνουν αυτάρκη και ανεξάρτητα όταν μεγαλώσουν. Γιατί λοιπόν κάθε φορά που αντιλαμβανόμαστε μια υπαρκτή ή επικείμενη σύρραξη στο σπίτι επιμένουμε να επεμβαίνουμε και μάλιστα χωρίς να λαμβάνουμε υπόψιν τις ανάγκες των εμπλεκομένων; Ο ρόλος του γονέα είναι να συνδεθεί με το κάθε παιδί ξεχωριστά, με οπτική επαφή και με Ενεργητική Ακρόαση και μετά να κατευθύνει τα παιδιά στο να συνεργαστούν ώστε να βρουν λύσεις που να ικανοποιούν όλες τις πλευρές.

Έχει ίσως μεγάλη αξία να συνειδητοποιήσουμε πως οι αδελφικοί καυγάδες είναι μια μεγάλη ευκαιρία να εξασκηθούν τα παιδιά μας στο να διαχειρίζονται τις διαφωνίες τους και να επινοούν λύσεις. Τα αδέλφια μπορεί να τσακώνονται για την ιδιοκτησία τους, για τον προσωπικό τους χώρο, γιατί είναι κουρασμένα, γιατί θέλουν να τραβήξουν την προσοχή των γονιών τους ή γιατί απλώς βαριούνται.

Ο βαθμός της διαμεσολάβησης που ο γονέας θα ασκήσει εξαρτάται τόσο από την ένταση του καυγά όσο και από το αναπτυξιακό στάδιο το οποίο διανύουν τα παιδιά. Αν η κατάσταση είναι φανερά επικίνδυνη, χρειάζεται να περιγράψουμε στα παιδιά το γιατί βρίσκονται σε κίνδυνο ώστε να το συνειδητοποιήσουν και να βγουν για λίγο από το συναισθηματικό τσουνάμι που βιώνουν. Επεμβαίνουμε για να τα χωρίσουμε λοιπόν όταν η κατάσταση φτάσει στα άκρα ώστε να διασφαλίσουμε την σωματική τους ακεραιότητα και υπενθυμίζουμε τον κανόνα πως ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ να πληγώνουμε τους άλλους σωματικά και λεκτικά.

Όταν η κατάσταση όμως είναι ακόμη ελεγχόμενη μπορούμε να τους δώσουμε τον λόγο, σε ένα παιδί κάθε φορά, αν χρειαστεί παίζοντας κορώνα γράμματα για το ποιος θα μιλήσει πρώτος. Όσο δύσκολο κι αν φαίνεται,  ένας ενήλικας μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά στην επίλυση συγκρούσεων προτρέποντάς τα να μεταφράσουν τους χαρακτηρισμούς σε περιγραφές συμπεριφοράς, τα παράπονα σε ανάγκες και να εκφράσουν ξεκάθαρα τα πληγωμένα συναισθήματά τους. Έπειτα, όταν τα πνεύματα έχουν πια ηρεμήσει, ο γονιός μπορεί να παρακινήσει τα αδέλφια να βρουν μόνα τους τις λύσεις και να αποχωρήσει ο ίδιος ή να βοηθήσει με κάποιες προτάσεις αν είναι πολύ μικρά για να λύσουν τη διαφωνία μόνα τους.

Με λίγα λόγια, με την Ενεργητκή Ακρόαση εντοπίζουμε τις ουσιαστικές ανάγκες πίσω από τις αρχικές λύσεις που τα παιδιά που συγκρούονται προτείνουν, μετά κάνουμε καταιγισμό ιδεών χωρίς να κρίνουμε ο ένας την ιδέα του άλλου, προχωράμε με την επιλογή της ιδέας στην οποία θα συμφωνούμε όλοι και δημιουργούμε ένα πλάνο εφαρμογής της. Είναι σημαντικό να επανέλθουμε μετά από καιρό για να αξιολογήσουμε τις λύσεις που εφαρμόσαμε, είτε για να τις τροποποιήσουμε είτε για να αναγνωρίσουμε την επιτυχή μας συνεργασία κι επινοητικότητα.

Η ισχύς εν τη ενώση

Η δημιουργία αλλά και η αναγνώριση θετικών κοινών αναμνήσεων είναι ουσιαστικής σημασίας ώστε να διευρυνθεί ο χρόνος χωρίς αψιμαχίες. Όπως στις δύσκολες περιστάσεις έχει νόημα να αναγνωρίζουμε τα δυσάρεστα συναισθήματα, έτσι και στις χαρούμενες στιγμές είναι σημαντικό να στείλουμε ενισχυτικά μηνύματα στα παιδιά για το πόσο καλά συνυπάρχουν ώστε να απολαύσουμε ηρεμία ή/και κοινό χρόνο. «Πόσο ξεκουράζομαι αληθινά και απολαμβάνω την ησυχία στο σπίτι σήμερα που  παίζετε χωρίς να τσακώνεστε!» Μπορούμε μάλιστα να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να μιλήσουν το ένα για τα θετικά χαρακτηριστικά που αναγνωρίζει στο άλλο.

Όταν πάλι τους αναθέτουμε εργασίες, αντί να δημιουργήσουμε κλίμα ανταγωνισμού μεταξύ τους μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε ως μια δεμένη, αποτελεσματική ομάδα με αντίπαλο το χρονόμετρο ώστε να τους ενισχύσουμε την αίσθηση του αδελφικού δεσμού: «Τι ανίκητο δίδυμο που είστε κάθε φορά που συνεργάζεστε! Πόσο γρήγορα και όμορφα τακτοποιήσατε το δωμάτιό σας!»

Ο γονέας ως πρότυπο

Κι εμείς ως ενήλικες πώς σχετιζόμαστε με τα δικά μας τα αδέλφια, με τους συναδέλφους, με τους φίλους ή με τον/την σύντροφό μας; Πώς συνηθίζουμε να επιλύουμε τις συγκρούσεις αναγκών στην καθημερινότητά μας και πώς εκφράζουμε τον θυμό ή την κούραση όταν μας κατακλύζουν; Τι απωθημένα έχουμε από την παιδική μας ηλικία για το πώς μας αντιμετώπιζαν οι δικοί μας οι γονείς; Κάνουμε τα ίδια λάθη σήμερα ή μήπως έχουμε ενοχές που παρόλες τις προσπάθειες το σπίτι μας θυμίζει όλο και πιο συχνά πεδίο μάχης;

Η γονεϊκότητα είναι ένα ατέλειωτο ταξίδι αυτογνωσίας. Η αντιζηλία ανάμεσα στα αδέλφια μπορεί να απειλήσει την ευημερία της οικογένειας. Μπορεί όμως να αποτελέσει και έναυσμα ώστε να κοιτάξουμε λιγάκι μέσα μας αλλά και να εκπαιδευτούμε να βλέπουμε τον κόσμο με τα μάτια των παιδιών.

 

Βιβλιογραφία

Faber, A., Gardner, J. W., & Mazlish, E. (2018). Αδέλφια, όχι αντίπαλοι: Βοηθήστε τα παιδιά σας να ζουν μαζί αρμονικά. Εκδόσεις Πατάκη.

Gordon, T. (2003). Τα μυστικά του αποτελεσματικού γονέα. Μια πρωτοποριακή μέθοδος εκπαίδευσης γονέων για την ανατροφή υπεύθυνων παιδιών. Αθήνα: Gordon Hellas, ΜΑΡΤΗΣ.

Levine, M. (2017). Το τίμημα της αφθονίας. Αθήνα: Gordon Hellas, ΜΑΡΤΗΣ.

Luxem, Sh. (2019). THE NEW PARENTING HANDBOOK: Understanding Why Children Do What They Do. iUniverse

Siegel, D. J., & Bryson, T. P. (2019). Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό του: 12 επαναστατικές στρατηγικές για να μεγαλώσετε παιδιά με ολοκληρωμένη νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη. Εκδόσεις Πατάκη.