Προπαντός ειλικρίνεια

Πόση αλήθεια αντέχετε; Πόσες φορές σας έχει τύχει να ακούτε πράγματα που όσο αληθινά κι αν ξέρετε ότι είναι, σας πληγώνουν;  Από την άλλη, μήπως ανήκετε σ΄ εκείνη την κατηγορία των ανθρώπων που δεν μπορούν ν΄ αντισταθούν στο να πουν ακριβώς αυτά που πιστεύουν ή αισθάνονται με οποιοδήποτε τίμημα;

Πόσες αλήθειες υπάρχουν;

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Πολύ συχνά οι φίλες μου αναρωτιούνται γιατί χρησιμοποιώ συνέχεια φράσεις όπως τι εννοείς μ΄ αυτό που λες; ή τι σημαίνει για σένα η λέξη αυτή; Η αλήθεια είναι πως προτού να ξεκινήσω την πρακτική μου ως θεραπεύτρια, δεν μου είχε περάσει ποτέ από το μυαλό πως ο καθένας αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα με τον δικό του, μοναδικό τρόπο. Στις συνεδρίες όμως, προσπαθώντας να δω τον κόσμο με τα μάτια του θεραπευόμενου, δε σταματάω να εκπλήσσομαι από το πόσο διαφορετικά αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα οι άνθρωποι.

Έτσι, ακόμη κι αν χρησιμοποιούμε το κιλό ως μονάδα μέτρησης για το παγωτό ώστε να συνεννοούμαστε στις καθημερινές μας συναλλαγές, μια απλή φράση όπως έφαγα πολύ παγωτό, για κάποια μπορεί  να σημαίνει έφαγα δυο μπάλες παγωτό και τώρα νιώθω χοντρή, ενώ για κάποιον άλλο έφαγα δυο κιλά παγωτό και το ευχαριστήθηκα. Την επόμενη φορά λοιπόν που θα νιώσουμε την ακατανίκητη επιθυμία να αποδείξουμε στο συνομιλητή μας ποια είναι η αλήθεια, ας πάρουμε δέκα εισπνοές προτού μιλήσουμε κι ας αναλογιστούμε ότι εκείνος μπορεί να βλέπει να πράγματα αλλιώς και να μη συμμερίζεται υποχρεωτικά την δική μας άποψη.

Ειλικρίνεια, μια υπερεκτιμημένη αξία

Σε μια εποχή που όλα κινούνται με γρήγορες ταχύτητες, και που αριθμούμε εκατοντάδες ή και χιλιάδες φίλους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά πολύ λιγότερους στις δια ζώσης συναναστροφές μας, το να έχουμε σχέσεις βαθιές και δυνατές είναι ένα δώρο. Ποια είναι άραγε η μαγική συνταγή ώστε να έχουμε αυθεντικές σχέσεις; Μήπως ότι στις αληθινές σχέσεις μπορούν να ειπωθούν τα πάντα χωρίς φίλτρα και στεγανά; Ακούγεται τρομακτικό ως σενάριο, από την άλλη όμως πώς θα χτίσουμε αυθεντικές σχέσεις αν δεν εκφραζόμαστε, αν δε λέμε την αλήθεια μας;

Με ποια προσδοκία λέμε αυτό που λέμε;

Η παραπάνω ερώτηση – κλειδί που είπε μια φορά ένας διευκολυντής μου στην εκπαιδευτική ομάδα, είναι για μένα οδηγός και με έχει βοηθήσει πολύ ως τώρα, τόσο στη δουλειά μου ως θεραπεύτρια, όσο και στην καθημερινότητά μου. Προτού λοιπόν μιλήσουμε, μπορούμε να αναλογιστούμε: ποιος τελικά θα ωφεληθεί από αυτά που θα πω; Μήπως στόχος μου είναι να φανώ εγώ έξυπνος, ικανός, ανώτερος; Θα ωφελήσω τον συνομιλητή μου με τα λόγια μου ή απλώς θα ξαλαφρώσω εγώ; Το χωράει η σχέση και η χρονική στιγμή; Μετά από τις αλήθειες που θα πω η σχέση μας θα είναι πιο βαθιά κι αληθινή ή θα αποξενωθούμε; Κι αν ναι, γιατί;

Προορισμός η συνάντηση, όχημα η ευαλωτότητα

Αν συμφωνούμε πως στόχος κάθε συνομιλίας είναι να έρθουμε πιο κοντά με τον άλλο, να μοιραστούμε τη δικιά μας πραγματικότητα, συναισθήματα, σκέψεις ή το αντίστροφο, να προσπαθήσουμε εμείς να μπούμε στον κόσμο του άλλου, είναι πολύ σημαντικό να κατέβουμε από το βάθρο του παντογνώστη Θεού. Ακόμη κι αν το βίωμά μας απορρέει από τις πράξεις των άλλων, είναι πολύ σημαντικό ν΄ αναλάβουμε την ευθύνη για όσα νιώθουμε και να τα εκθέσουμε με ταπεινότητα. Έχει ίσως τεράστια διαφορά το να πούμε είσαι γαϊδούρι που μ΄ έστησες όπως πάντα, από το να πούμε κάθε φορά που αργείς στα ραντεβού μας αναρωτιέμαι πόσο σημαντική είμαι για σένα, νιώθω σχεδόν πληγωμένη. Με τον τρόπο αυτό, ίσως ο άλλος δεν μπει κατευθείαν σε θέση άμυνας, νιώσει αντίθετα την επίπτωση των πράξεών του σε ένα άλλο ευάλωτο, ανθρώπινο ον. Ενδέχεται να μας ακούσει με περισσότερη κατανόηση και ίσως δημιουργηθεί και ευκαιρία να ανοιχθεί μια σχετική κουβέντα πιο ουσιαστική.

Βασικές προϋποθέσεις για να είμαστε αυθεντικοί στις σχέσεις μας, είναι δύο: Πρώτον, να ξέρουμε τι πραγματικά συμβαίνει μέσα μας, να συνειδητοποιούμε ποια κουμπιά μας πατιούνται εξαιτίας των αξιών, των πεποιθήσεων, των προσδοκιών και των προηγούμενων βιωμάτων μας. Πολύ συχνά για παράδειγμα ρίχνουμε το φταίξιμο στους άλλους και δεν συνειδητοποιούμε πως η αντίδρασή μας απέναντί τους μπορεί να είναι ακόμη και υπερβολική, γιατί με τη συμπεριφορά τους μας ενεργοποιήθηκαν βαθιά, ίσως και καλά κρυμμένα, δικά μας τραύματα. Δεύτερον, να το εκφράσουμε με τρόπο που να είναι ακριβής και κατανοητός, ώστε να μην κλείσει το κανάλι της επικοινωνίας με τον συνομιλητή, αλλά αντίθετα να ανοίξει ακόμη πιο πολύ. Αν για παράδειγμα κατηγορήσουμε τον άλλο, θα αποτραβηχτεί ή θα αμυνθεί, ενώ αν  πάρουμε την ευθύνη του πώς νιώθουμε εμείς ή του ότι αδυνατούμε να διαχειριστούμε μια κατάσταση, μπορεί να ανοίξει ένα παραθυράκι για βαθιά συνάντηση.

Πρόσφατα, αναγκάστηκα να εκφράσω σ΄ έναν γνωστό μου τα συναισθήματα που μου γεννιούνται με τις αντιδράσεις του, ελπίζοντας βαθιά μέσα μου να μείνει μακριά μου. Έψαξα πολύ για να βρω τις λέξεις, ανέλαβα την ευθύνη του πώς αισθάνομαι με όλα αυτά που μου αναδύονται με τις διηγήσεις του, και το αποτέλεσμα ήταν το ακριβώς αντίθετο: ένιωσε τόσο καλά, που ήρθε ακόμη πιο κοντά μου. Ίσως γιατί βίωσε μια βαθιά «συνάντηση», μιας και εξέφρασα την αδυναμία μου να διαχειριστώ την κατάσταση, αντί να εκτοξεύσω κατηγορίες εναντίον του ή να αποφύγω να αναφέρω όσα ένιωθα τόσο έντονα και να τα αφήσω μετέωρα.

Το σωστό timing

Προσοχή όμως και στο πότε λέμε την αλήθεια μας. Σε μια στιγμή κρίσης, καταρχήν είναι πολύ δύσκολο ακόμη και για εμάς τους ίδιους να συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει μέσα μας. Το να αποδώσουμε στο συνομιλητή μας με λόγια απλά και με ηρεμία, όλη αυτή τη θύελλα που βιώνουμε, μοιάζει σχεδόν ακατόρθωτο. Από την άλλη, επειδή στη στιγμή της κρίσης και ο άλλος βρίσκεται σε μια παρόμοια διεργασία, το πιο πιθανό είναι πως δε θα μπορέσει να μας ακούσει. Επιλέγουμε λοιπόν να μιλήσουμε για την αλήθεια μας, πριν συσσωρευτεί το βουνό με τα προβλήματα ή όταν πια τα πνεύματα θα έχουν ηρεμήσει, ώστε να πιάσει τόπο.

Πόσο εύκολο είναι να είμαστε ειλικρινείς χωρίς να μείνουμε μόνοι τελικά;

Για να είμαστε ειλικρινείς πρέπει να αισθανόμαστε ασφαλείς. Ασφαλείς μέσα στη δύναμη και στην αδυναμία μας, και μάλλον το δεύτερο είναι και το πιο δύσκολο. Χρειάζεται πρώτα από όλα αυτοπαρατήρηση. Ας ξεκινήσουμε να  παρατηρούμε τι αναδύεται μέσα μας την κάθε στιγμή. Η επίγνωση είναι κάτι που έρχεται σιγά σιγά και μάλλον δε θα την κατακτήσουμε απόλυτα ποτέ. Ας θυμηθούμε πώς ήταν όταν μάθαμε να οδηγούμε αυτοκίνητο, μας φαινόταν βουνό στην αρχή, αυτόματη διεργασία αργότερα. Λάθη όμως κάνουμε ακόμη. Έπειτα πρέπει να ασκηθούμε στην ταπεινότητα. Χρειάζεται ταπεινότητα για να αποδεχτούμε πως ο κάθε άνθρωπος βλέπει τον κόσμο μέσα απ’ τον δικό του προσωπικό φακό και κάνει τον δικό του μοναδικό αγώνα, βασιζόμενος στην αντίληψή του για τον κόσμο.

Οι σχέσεις είναι μονίμως υπό διαπραγμάτευση. Κάθε φορά που παίρνουμε το ρίσκο να μιλήσουμε με ταπεινότητα για την δικιά μας, προσωπική αλήθεια, παίρνουμε το ρίσκο να θέσουμε τη σχέση μας σε δοκιμασία, αλλά και να της δώσουμε μια νέα ευκαιρία για ν΄ ανθίσει.

Βιβλιογραφία:
Rogers, C. R. (1980). A way of being. Boston, MA: Houghton Mifflin
Mearns, D. J., & Thorne, B. (2007). Person-centredcounselling in action.3rd ed. (Counselling in action). London.
Gordon, T. (1970).Parent effectiveness training: The “no-lose” program for raising responsiblechildren. Oxford, England: Peter H. Wyden.