Αισθητηριακά Ευαίσθητοι (HSPs)

Οι έρευνες υποστηρίζουν ότι η Ευαισθησία Αισθητηριακής Επεξεργασίας (Sensory Processing Sensitivity ή SPS), είναι κατά βάση ένα γενετικά καθορισμένο γνώρισμα και εμφανίζεται περίπου στο 15–20% του πληθυσμού, ενώ ένα 22% ανήκει στη μεσαία κατηγορία. Η αυξημένη ευαισθησία δεν σημαίνει ότι οι αισθήσεις όπως όραση, ακοή ή αφή είναι πιο οξείες. Η διαφορά εντοπίζεται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τις πληροφορίες. Τα γονίδια που εμπλέκονται είναι μάλλον όσα επηρεάζουν τη σεροτονίνη και την ντοπαμίνη.

Όπως όλα τα γνωρίσματα, η Ευαισθησία μπορεί να ενισχυθεί, να αποδυναμωθεί ή να εξαλειφθεί, ανάλογα με το περιβάλλον του ατόμου. Αναπτύσσεται μέσα από τις εμπειρίες, ιδιαίτερα τις δύσκολες. Ωστόσο, όλοι μπορούν κατά περιόδους να εκδηλώσουν υψηλότερη ευαισθησία, για παράδειγμα, όταν βρίσκονται στη φύση ή όσο μεγαλώνουν.

Τα άτομα με ευαίσθητο νευρικό σύστημα έχουν υιοθετήσει μια στρατηγική επιβίωσης που περιλαμβάνει την παύση για έλεγχο και την επεξεργασία όσων έχουν παρατηρήσει, προτού να προχωρήσουν στην επιλογή μιας ενέργειας. Έτσι, η πιο βασική πτυχή του γνωρίσματος, το βάθος της επεξεργασίας, δεν είναι εύκολη στην παρατήρηση, με αποτέλεσμα οι άλλοι συχνά να θεωρούν τα άτομα υψηλής ευαισθησίας ως ντροπαλά, φοβικά ή εσωστρεφή. Ωστόσο, η Υψηλή Ευαισθησία δεν ταυτίζεται με την εσωστρέφεια, αφού οι HSPs είναι κοινωνικά εξωστρεφείς σε ποσοστό 30%. Επίσης, διαθέτουν βαθύτερη κατανόηση και συχνά διαισθητική γνώση, την λεγόμενη «έκτη αίσθηση» ή προφητική διορατικότητα. Η διαισθητική αυτή κατανόηση δεν είναι κάποιο μεταφυσικό χάρισμα, αλλά υποσυνείδητη ανάλυση λεπτομερειών χωρίς το άτομο να το συνειδητοποιεί.

Η υψηλή ευαισθησία αφορά σε μια διακριτή ομάδα του πληθυσμού αλλά είναι και ένα φάσμα που εξαρτάται από τη νευρολογική ισορροπία ανάμεσα στην ενεργοποίηση και την παύση. Έχουν αναγνωριστεί κυρίως δύο τύποι ατόμων υψηλής ευαισθησίας: 1) Τα άτομα με ισχυρότερο σύστημα παύσης για έλεγχο και άρα ασθενέστερη ενεργοποίηση, που είναι ήρεμα, εσωστρεφή, ικανοποιημένα με μια απλή ζωή. Είναι οι στοχαστές, πνευματικοί καθοδηγητές, οι βασιλικοί σύμβουλοι, οι «σοφοί μοναχοί”. 2) Τα άτομα με ισχυρότερο σύστημα ενεργοποίησης, που είναι περισσότερο δραστήρια και φιλοπερίεργα, ενώ παραμένουν βαθιά ευαίσθητα. Είναι οι θαρραλέοι αλλά ευσυνείδητοι ηγέτες. Φυσικά, το αν οι HSPs θα ανοίκουν στην πρώτη ή στη δεύτερη ομάδα εξαρτάται και από τον τύπο προσκόλλησης που έχουν αναπτύξει ως παιδιά. Άτομα που μεγάλωσαν σε ασφαλές, ζεστό ή/και ενθαρρυντικό περιβάλλον, διαφέρουν ως προς την έκφραση και έχουν περισσότερες πιθανότητες να χαρακτηρίζονται από υψηλή ενεργοποίηση.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Υψηλής Ευαισθησίας είναι οι χαμηλές αντοχές του νευρικού μας συστήματος. Φτάνουμε δηλαδή στην υπερδιέγερση λόγω κοινωνικών ή αισθητηριακών ερεθισμάτων και πλήθους πληροφοριών, πολύ πιο γρήγορα από τους άλλους, με αποτέλεσμα να χρειαζόμαστε διάλειμμα ή να αποφεύγουμε προληπτικά τις έντονες καταστάσεις. Ακόμη κι ένα καθημερινό ερέθισμα, όπως μια απαιτητική ημέρα στη δουλειά ή μια έντονη συζήτηση, μπορεί να εξαντλήσει ένα άτομο Υψηλής Ευαισθησίας. Η διέγερση συχνά εκδηλώνεται σωματικά με τρέμουλο, ταχυκαρδία, έλλειψη διαύγειας, δυσφορία στο στομάχι ή εφίδρωση.

Τα άτομα Υψηλής Ευαισθησίας ωφελούνται περισσότερα από τα θετικά περιβάλλοντα σε σύγκριση με άλλους, αφού παρατηρούν και ανταποκρίνονται περισσότερο σε άρρητα μηνύματα όπως ένα χαμόγελο. Αντιδρούν εντονότερα σε συναισθήματα όπως η περιέργεια, η προσμονή της επιτυχίας, η ικανοποίηση, η χαρά και η ευχαρίστηση. Επιπλέον, υπάρχει μια ισχυρή σχέση ανάμεσα στα άτομα υψηλής ευαισθησίας και στη δημιουργικότητα και στο δέος και αναζητούν τις ουσιαστικές, βαθιές συζητήσεις.

Οι ιδιαίτερες ικανότητες και τα χαρακτηριστικά των HSPs

Τα άτομα Υψηλής Ευαισθησίας είναι πιο ικανά να εντοπίζουν λεπτομέρειες και επομένως να αποφεύγουν λάθη. Είναι πολύ συνειδητά, υπεύθυνα και ικανά να συγκεντρώνονται βαθιά,
εξαιρετικά αποτελεσματικά σε εργασίες που απαιτούν ακρίβεια και ταχύτητα, μαθαίνουν γρήγορα και αντιλαμβάνονται τις διαθέσεις και τα συναισθήματα των άλλων.

Είναι συχνά “πρωινοί τύποι”, αντιδρούν έντονα σε διεγερτικές ουσίες όπως η καφεΐνη, λειτουργούν περισσότερο με το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη δημιουργικότητα και τη φαντασία, είναι ευαίσθητοι στις ατμοσφαιρικές αλλαγές και σε μεταβολές του περιβάλλοντος.

Φαίνονται συχνά μελαγχολικοί επειδή αφιερώνουν πολύ χρόνο στη βαθιά σκέψη προσπαθώντας να κατανοήσουν το νόημα της ζωής ή εμβαθύνοντας στην ανθρώπινη εμπειρία.

Τα άτομα με Υψηλή Ευαισθησία τείνουν να γίνονται συγγραφείς, ιστορικοί, φιλόσοφοι, δικαστές, ερευνητές, θεολόγοι, θεραπευτές. Συχνά έλκονται από την τέχνη και ειδικά τη μουσική κι έχουν έντονη φαντασία.

Όσον αφορά τους γονείς HSPs, μελέτες δείχνουν ότι δυσκολεύονται περισσότερο με το χάος στο σπίτι, αλλά δείχνουν πιο βαθιά κατανόηση στα παιδιά τους.

Οι έρευνες δείχνουν ότι τα άτομα HSPs διαθέτουν έντονο επιχειρηματικό ταλέντο, αφού είναι ικανά να αναγνωρίζουν ευκαιρίες χάρη στο βάθος επεξεργασίας και τη δημιουργικότητά τους. Στον χώρο της εργασίας συχνά γίνονται εξαιρετικοί ηγέτες αφού διαθέτουν μεγαλύτερη αίσθηση όσων συμβαίνουν γύρω τους ακόμη και σε μη λεκτικό επίπεδο και διοικούν με κατανόηση και ενσυναίσθηση, δρουν με σοφία, διαύγεια και ευαισθησία.

Η υψηλή ευαισθησίας ως μια πολιτισμικά σχετική ιδιότητα

Στις δυτικές κοινωνίες αυτό το χαρακτηριστικό συχνά δεν θεωρείται ιδανικό, αφού προωθείται το πρότυπο του πολεμιστή – βασιλιά, του εξωστρεφούς, δυναμικού και ανθεκτικού, ενίοτε σκληρού, που εκφράζει την χαρά του με τρόπο θορυβώδη. Τα άτομα υψηλής ευαισθησίας μπορεί να θεωρηθούν υπερβολικά αδύναμα, απλώς επειδή δεν ταιριάζουν σε αυτό το μοντέλο. Αντίθετα, έρευνες σε χώρες όπως την Κίνα, την Ιαπωνία ή την Σουηδία όπου η ενσυναίσθηση και η βαθιά συνειδητότητα, ο σεβασμός, η πειθαρχία, η προσοχή στη λεπτομέρεια και η αυτοσυγκράτηση θεωρούνται αρετές, έδειξαν ότι οι αντιλήψεις αυτές διαφέρουν βαθιά ανάμεσα στις κουλτούρες: εκεί τα ευαίσθητα, ντροπαλά παιδιά θεωρούνται ώριμα και συχνά δημοφιλή ανάμεσα στους συνομηλίκους τους. Ένα χαρακτηριστικό λοιπόν που μια κοινωνία αντιμετωπίζει ως ευθραυστότητα, μια άλλη μπορεί να το δει ως σοφία.

Η πορεία προς την αποδοχή δεν είναι εύκολη, γιατί ως παιδιά οι ευαίσθητοι άνθρωποι μπορεί να θεωρηθούν “ελαττωματικοί” ή «παράξενοι», με αποτέλεσμα την απομόνωση. Άλλες φορές, από φόβο μήπως χαρακτηριστούν ως δειλοί ή αδύναμοι , προσπαθούν να μοιάσουν στους άλλους, κάτι που οδηγεί αναπάντεχα σε υπερδιέγερση. Μεγαλώνοντας, με ενημέρωση και με την επίγνωση που επιφέρει η ψυχοθεραπεία, ξαναβγαίνουν στον κόσμο και χαίρονται τα δώρα της ευαισθησίας βρίσκοντας την χρυσή τομή που είναι ένα βέλτιστο επίπεδο διέγερσης, εκεί όπου νιώθουν ήρεμα δραστήριοι.

Τρόποι διαχείρισης

Η καλή φροντίδα ενός ευαίσθητου νευρικού συστήματος μοιάζει με τη φροντίδα ενός βρέφους. Η πείνα ασκεί ιδιαίτερα έντονη επίδραση στα άτομα αυτά, προκαλώντας έντονο στρες. Πολύ συχνά χρειάζεται ένας περίπατος, ασκήσεις αναπνοής και χαλάρωσης. Το νερό και γενικά η φύση βοηθάει πολύ στην διαχείριση της υπερδιέγερσης. Ο ύπνος είναι πολύ σημαντικός για τους HSPs, αφού το 80% της αισθητηριακής διέγερσης συνδέεται με τα μάτια.

Τεράστια αξία για τους αισθητηριακά ευαίσθητους έχουν και οι “άγκυρες“, κάποια ασφαλή σημεία αναφοράς όπως το σπίτι, το γραφείο, η γειτονιά, το εξοχικό, ένα δάσος ή μια ακτογραμμή, κάποια ρούχα ή πολυαγαπημένοι χώροι, όπως η εκκλησία αλλά και άνθρωποι όπως ο/η σύζυγος, οι γονείς, τα παιδιά, τα αδέλφια, οι στενοί φίλοι, ο πνευματικός οδηγός ή ο θεραπευτής τους ή συνήθειες όπως η προσευχή ή ο διαλογισμός.

Σημαντική για τη διαχείριση του στρες των HSPs είναι και η υγιής οριοθέτηση, η οποία απαιτεί την ανάλογη εξάσκηση. Τα όρια θα πρέπει να είναι ευέλικτα, ώστε να μην αποκλείουμε τα ερεθίσματα συνεχώς και απόλυτα, αλλά και να ελέγχουμε τυχόν παρορμήσεις μας για συγχώνευση με τους άλλους ενώ προβλέπεται να προκαλέσει δυσφορία.

Όσον αφορά τον χειρισμό της υπερδιέγερσης σε κοινωνικές καταστάσεις, είναι σημαντικό να έχουμε υπόψιν ότι η υπερδιέγερση δεν κρύβει απαραιτήτως φόβο, αλλά πολύ συχνά μπορεί να είναι συνώνυμο της πλήξης. Ένα ερώτημα που θέτω συχνά στους θεραπευόμενους όταν παραπονούνται ότι δεν είναι αρκετά εξωστρεφείς στις συναναστροφές, είναι “Τους βρίσκεις ειλικρινά ενδιαφέροντες αυτούς τους ανθρώπους;”
Σε κάποιες περιπτώσεις είναι χρήσιμο να πιάσουμε συζήτηση τετ α τετ με άλλα άτομα υψηλής ευαισθησίας ή και να εξηγήσουμε το γνώρισμά μας στους άλλους.

Πολύ χρήσιμη είναι και η διαδικασία της εξοικείωσης: όσο περισσότερο δραστηριοποιείται ο ευαίσθητος άνθρωπος – τολμάει, ταξιδεύει, μιλάει σε ακροατήριο– τόσο λιγότερο διεγείρεται. Γιατί, ο μόνος τελικά τρόπος να απολαμβάνουμε τη ζωή, είναι το να βρισκόμαστε μέσα στον κόσμο. Απλά εμείς, τα άτομα Υψηλής Ευαισθησίας, χρειαζόμαστε να το κάνουμε με τον δικό μας τρόπο. Και κυρίως, με πολλή αυτοαποδοχή και συμπόνια.

Πηγή: Εμείς τα άτομα Υψηλής Ευαισθησίας (HSPs)
Elaine N. Aron, Ph.D.
Εκδόσεις Ίριδα