- BY dscreative
- POSTED IN Άρθρα
- WITH 0 COMMENTS
- PERMALINK
- STANDARD POST TYPE
Στην Εκπαίδευση Αποτελεσματικού Γονέα, όταν ζητάμε από τους γονείς να μας μιλήσουν για το πώς θέλουν να γίνουν τα παιδιά τους άμα μεγαλώσουν (30 year plan), όλοι ανεξαιρέτως αναφέρονται στην αυτάρκεια, στη αυτοεκτίμηση και στην αυτοπεποίθηση.
Ως αυτοεκτίμηση μπορούμε να ορίσουμε την περισσότερο ή λιγότερο θετική εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας. Αν μπορούμε να την μεταδίδουμε και στους γύρω μας, έχουμε και αυτοπεποίθηση. Στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση, ο εαυτός, πρώτο συστατικό και των δύο αυτών λέξεων, ορίζεται ως μια οντότητα ρευστή κι όμως με συνοχή, αποτελούμενη από ψηφίδες, τις διάφορες όψεις μας δηλαδή που αναδύονται την κάθε φορά. Με αυτό ως δεδομένο, είναι εύκολο να κατανοήσουμε πώς ενδέχεται το ίδιο άτομο να μην αισθάνεται σιγουριά για τον εαυτό του και να εκπέμπει αυτοπεποίθηση, όπως και πώς εξηγείται άνθρωποι που μοιάζουν πολύ σίγουροι κι επιτυχημένοι, μέσα τους συχνά να νιώθουνε ανεπαρκείς.
Τι βλάπτει την αυτοεκτίμηση;
Όλα τα παιδιά γεννιούνται με αυτοαποδοχή. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση προέρχεται από την εσφαλμένη πεποίθηση πως δεν αξίζουμε την αγάπη.
Από πού προέρχεται η λανθασμένη αυτή πεποίθηση; Από την παιδική μας ηλικία. Το αυθόρμητο συναίσθημα ενός παιδιού συχνά αποδοκιμάζεται από τους γονείς. Το παιδί αναγκάζεται να ενδοβάλλει τις αξίες και να υιοθετήσει τις συμπεριφορές που οι σημαντικοί άλλοι εγκρίνουν προκειμένου να νιώσει αγαπητό. Με αυτό τον τρόπο όμως, το «καλό παιδί», σιγά – σιγά ξεχνάει πώς να ακούει τις ανάγκες του.
Για να χτίσουν ισχυρή αίσθηση του εαυτού τα παιδιά θα πρέπει να έχουν τον χώρο να δράσουν υπακούοντας περισσότερο στον οργανισμό τους, παρά στους όρους αξίας των γονέων και των σημαντικών άλλων. Θα πρέπει να εξασκηθούν στο να βρίσκουν μοναχά τους λύσεις στα μικρά και μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, όπως και να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους.
Είναι απαραίτητο να προετοιμάσουμε τα παιδιά για τις αντιξοότητες που θα συναντήσουν στη ζωή, αλλά όχι να τα υπερπροστατεύσουμε ούτε και να τα φοβίζουμε. Χρειάζεται να νιώθουν πως οι γονείς είναι υποστηρικτικοί αλλά χωρίς να επιβάλουν την άποψή τους και χωρίς να προσφέρουν έτοιμη για όλα λύση.
Οι ίδιοι οι γονείς είναι σημαντικό να κάνουν δουλειά με τον εαυτό τους ώστε να αναπτύξουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή τους, μιας και με τη στάση και την συμπεριφορά τους λειτουργούν ως πρότυπο για τα παιδιά, ανεξαρτήτως των συμβουλών που δίνουν. Ένας γονέας που θεωρεί πως ο κόσμος εκεί έξω είναι εχθρικός, θα μεταδώσει τον φόβο αυτό και στα παιδιά, σε αντίθεση με έναν γονέα σίγουρο για τον εαυτό του που έχει την πεποίθηση πως ο ίδιος έχει σε μεγάλο βαθμό τον έλεγχο της ζωής του.
Προφανώς η κακοποίηση και η παραμέληση βλάπτουν την αυτοεκτίμηση των παιδιών. Ακόμη και η επίμονη κριτική μπορεί να βλάψει το παιδί, εφόσον σιγά σιγά θα ενδοβάλει αυτό τον αυστηρό εσωτερικό κριτή που δεν θα το αφήνει να απολαμβάνει τις επιτυχίες του.
Τα παιδιά με υψηλή αυτοεκτίμηση κάνουν εύκολα φίλους, είναι αυθόρμητα και δημιουργικά, είναι συνεργάσιμα. Είναι ανεξάρτητα και έχουν υψηλότερη ψυχική ανθεκτικότητα. Ως ενήλικες, παρουσιάζουν μικρότερες πιθανότητες για κατάθλιψη, χτίζουν ισχυρές φιλίες, και υιοθετούν μια στάση αισιόδοξη απέναντι στη ζωή.
Τα παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση αντίθετα, είναι πιο επιρρεπή στους εθισμούς, στις διαταραχές άγχους, στην κατάθλιψη, στις διατροφικές διαταραχές και στις κάθε είδους αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
Πως μπορεί ο γονέας να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση αλλά και την αυτοπεποίθηση του παιδιού του;
- ΌΧΙ στους χαρακτηρισμούς: Οι χαρακτηρισμοί ή ταμπέλες, από τη μία δεν περιγράφουν με ακρίβεια μια συμπεριφορά οπότε μπορούν να αμφισβητηθούν από το παιδί. Από την άλλη, λειτουργούν ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Αν για παράδειγμα τείνουμε να χαρακτηρίζουμε ένα παιδί ως «αδιάφορο», «αναίσθητο» ή «τεμπέλη», το πιο πιθανό είναι πως θα επιβεβαιωθούμε.
Αν αντίθετα στείλουμε ένα Μήνυμα – Εγώ Αντιπαράθεσης προκειμένου να εκφράσουμε τη δυσφορία μας, έχουμε περισσότερες πιθανότητες να κινητοποιήσουμε την ενσυναίσθηση του παιδιού, να μην κλείσουμε το κανάλι επικοινωνίας αλλά και να μην βλάψουμε την αυτοεκτίμησή του.
Παρατηρήστε τη διαφορά στα παρακάτω παραδείγματα:
«Σήμερα το πρωί που πήρα το αυτοκίνητο παρατήρησα ότι το είχες αφήσει χωρίς σχεδόν καθόλου βενζίνη. Για κακή μου τύχη κόλλησα στην Κηφισίας πηγαίνοντας στη δουλειά και αγχώθηκα ότι θα έμενα.»
«Καλά αναίσθητος είσαι; Πάλι άδειο μου έδωσες το αυτοκίνητο!»
- Έπαινος: Ο έπαινος χρειάζεται να είναι συγκεκριμένος, να σχολιάζει με λεπτομέρεια την πράξη και την συνέπεια για το ίδιο το παιδί ή/και τον μεγάλο. Ένα σημαντικό εργαλείο είναι το Ενισχυτικό Μήνυμα – Εγώ για πράξη
πχ «Είμαι πολύ χαρούμενη που με βοήθησες με τις δουλειές του σπιτιού γιατί έτσι εξασφάλισα λίγο παραπάνω χρόνο για να ξεκουραστώ»
ή «Πόσο χαίρομαι που ευοδώθηκαν οι κόποι σου και τα πήγες τόσο καλά στο διαγώνισμα! Σε έβλεπα ότι προσπαθούσες πραγματικά σκληρά!»
αλλά και για χαρακτηριστικό
πχ «Έχεις τόσο καλή κι ευαίσθητη καρδιά, έτρεξες αμέσως να βοηθήσεις εκείνο το ζωάκι/ τον ηλικιωμένο».
Αντίθετα, όταν προκειμένου να επαινέσουμε τα παιδιά χρησιμοποιούμε απλώς χαρακτηρισμούς όπως «Είσαι αστέρι!» «Είσαι η καλύτερη μαθήτρια της τάξης!», εγκλωβίζουμε τα παιδιά σε ταμπέλες. Όταν οι γονείς δίνουν υπερβολικά μεγάλη αξία στις εξαιρετικές επιδόσεις, τα παιδιά θεωρούν πως οτιδήποτε λιγότερο από την τελειότητα είναι αποτυχία. Αν τα παιδιά νιώσουν πως η αγάπη των γονιών τους εξαρτάται από την επιτυχία τους, τα αναπόφευκτα λάθη τους ενεργοποιούν έντονα συναισθήματα ντροπής και απελπισίας.
- Συμβουλευτική, ενθάρρυνση: Το να υπενθυμίζουμε στο παιδί πως είναι ικανό, πως μπορεί να τα καταφέρει, κι ότι έχει πολλή δύναμη μέσα του, θρέφει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή του.
- Ανάπτυξη Εσωτερικής εστίας αξιολόγησης, αυτενέργεια: οι γονείς που επιμένουν να μεσολαβούν για το παιδί τους αντί να στηρίζουν τις προσπάθειές του να λύνει προβλήματα μόνο του, παρεμβαίνουν στην σημαντικότερη αποστολή της παιδικής και εφηβικής ηλικίας: την ανάπτυξη της έννοιας του εαυτού.
Το εσωτερικό κίνητρο είναι η δύναμη που ωθεί τα παιδιά να βρουν τα δικά τους ενδιαφέροντα, τις ικανότητες και ό,τι τα ενθουσιάζει και ΔΕΝ συνδέεται με ανταμοιβές. Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν ώστε να το ενισχύσουμε;
Όσον αφορά τη δράση, μπορούμε και πρέπει να αναθέτουμε στο παιδί εργασίες κατάλληλες για την ηλικία του, όπως πχ να βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού, στα ψώνια, στην τακτοποίηση του δωματίου του. Όταν το παιδί αναλαμβάνει εργασίες μόνο του, αποκτάει την αίσθηση της αυτάρκειας, ενώ στις εργασίες που απαιτείται ή επιλέγουμε να συνεργαστούμε, ενισχύεται η σχέση μας και εκπαιδεύεται στην συνεργασία.
Το παιδί μπορεί και πρέπει επίσης να παίρνει αποφάσεις κατάλληλες για την ηλικία του. Από πολύ μικρό μπορούμε να το ρωτάμε για τις προτιμήσεις του σε πράγματα απλά, όπως πχ να επιλέξει ποιο χρώμα κάλτσες προτιμάει να φορέσει ή ποια βιβλία θέλει να χαρίσει. Με τον τρόπο αυτό ενισχύουμε την αίσθηση ελέγχου που έχει στην ζωή και στο περιβάλλον του, όπως και την υπευθυνότητα, εφόσον το ίδιο το παιδί θα αντιληφθεί πως οι επιλογές αποκλείουν και πως οι πράξεις έχουν συνέπειες.
Μπορούμε να ενισχύσουμε την αυτοεκτίμηση των παιδιών με ατομικές ασκήσεις, όπως με το να ζητήσουμε από το παιδί να ζωγραφίσει ένα λουλούδι με μεγάλα πέταλα στα οποία να γράψει μερικά χαρακτηριστικά για τα οποία νιώθει υπερήφανο. Στην ομάδα, στην οικογένεια ή στην τάξη, μπορούμε να κολλήσουμε από ένα φύλλο χαρτί ο καθένας στην πλάτη του και να γράψουμε ο ένας στο χαρτί του άλλου ποια χαρακτηριστικά του μας αρέσουν. Με τον τρόπο αυτό, ο καθένας μετά θα πάρει τη σελίδα του, με πολλά – πολλά χαρακτηριστικά για τα οποία οι άλλοι αυθόρμητα και ανώνυμα θα τον έχουν επαινέσει.
Στο ράφι των επιτευγμάτων μπορούμε να τοποθετούμε τις κατασκευές, τα μετάλλια ή οποιοδήποτε αντικείμενο για το οποίο είναι υπερήφανο το παιδί, ενώ στο τετράδιο των επιτευγμάτων, το παιδί μπορεί να σημειώνει σε χαρτάκια τις επιτυχίες του: ότι σήμερα τόλμησε να πλησιάσει άγνωστα παιδάκια, ότι πέτυχε έναν δύσκολο για εκείνο στόχο κλπ.
- Ίσως η σημαντικότερη από όλες τις οδηγίες, είναι η στάση της Άνευ Όρων Αποδοχής. Άνευ όρων αποδοχή δε σημαίνει άνευ ορίων, ούτε ωφελεί να επιβραβεύουμε το παιδί ακόμη και για συμπεριφορές που δεν επιδοκιμάζουμε. Σημαίνει ότι θα είμαστε δίπλα στο παιδί ακόμη κι αν δε συμφωνούμε με τις επιλογές του. Σημαίνει πως κάθε φορά θα εξηγούμε με υπομονή τις συμπεριφορές εξαιτίας των οποίων δυσφορούμε, ενώ συνεχίζουμε να του στέλνουμε το μήνυμα πως πάντα αξίζει την αγάπη μας.
Σύμφωνα με την θεωρία του ασφαλούς δεσμού προσκόλλησης, όσο περισσότερη αποδοχή δείχνουμε στο παιδί μας ακόμη και κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων ή μετά από αστοχίες του, τόσο πιο πολύ θα το θρέψουμε συναισθηματικά. Θα ενδοβάλλει αυτή την αποδοχή και προς τον ίδιο του τον εαυτό με αποτέλεσμα να έχει περισσότερη αυτοεκτίμηση, όπως και απέναντι στους άλλους, χαρακτηριστικό που θα του χαρίσει ακόμη περισσότερη αυτοπεποίθηση.
- ΟΧΙ στις συγκρίσεις: Είναι σημαντικό να μην συγκρίνουμε τα αδέλφια μεταξύ τους ή το παιδί με άλλα παιδιά ή συμμαθητές. Είναι χρήσιμο να του διδάξουμε πως δεν χρειάζεται να γίνει κάποιος άλλος, αλλά η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του, ότι είναι πάντα για εμάς μοναδικό και ξεχωριστό με όλες τις ατέλειές του
- Αξίες: Η μετάδοση αξιών είναι ίσως η σημαντικότερη δουλειά ενός γονιού: η έννοια της ευαλωτότητας, η πεποίθηση πως εδώ είμαστε για να μάθουμε, πως η ζωή δεν είναι τέλεια, πως το να κάνουμε λάθη είναι φυσιολογικό, η σημασία της προσπάθειας, το ότι έχουμε ως ένα βαθμό έλεγχο πάνω στη ζωή μας, είναι αξίες που κινητοποιούν το παιδί να δράσει και το ενθαρρύνουν στην αυτοαποδοχή.
Από την άλλη, η αξία της πειθαρχίας είναι επίσης σημαντική: αυτοεκτίμηση δε σημαίνει κάνω ό,τι θέλω όποτε το θέλω, μιας και τα παιδιά χωρίς όρια τελικά νομίζουν ότι οι γονείς τα παραμελούν.
Οι ίδιοι οι γονείς με τη στάση τους απέναντι στη ζωή μεταδίδουν αξίες στα παιδιά. Φανταστείτε πόσο διαφορετικές αξίες θα μεταδώσει ένας γονέας-αυθεντία στα παιδιά ή μια μητέρα που δεν παραλείπει ποτέ να μιλάει για τις θυσίες που έχει κάνει, σε αντιδιαστολή με έναν γονέα που έχει υιοθετήσει το πρότυπο του υγιούς αγωνιστή.
- Ένα βήμα τη φορά: Είναι σημαντικό να μεταδώσουμε στα παιδιά τη γνώση πως τα όνειρα και οι στόχοι πρέπει να αντιμετωπίζονται τμηματικά έτσι ώστε και να είναι πιο εύκολο να επιτευχθούν αλλά και για να έχουμε το χρόνο να συγχαρούμε τον εαυτό μας για τις μικρές, καθημερινές μας νίκες.
- Αναστοχασμός: Δεν παραλείπουμε να συζητάμε μαζί με τα παιδιά για τις επιτυχίες τους (παγόβουνο της επιτυχίας, πόσος κόπος απαιτήθηκε κλπ) αλλά και για τις αποτυχίες -ποιο είναι μάθημα; γίναμε πιο σοφοί;
- Εκπαιδεύουμε το παιδί στο problem solving, να εστιάζει δηλαδή στις ανάγκες και όχι στις λύσεις, όπως και να συνεργάζεται με άλλους όταν έχει σύγκρουση αναγκών. Η δεξιότητα αυτή θα του δώσει μια ισχυρή αίσθηση αποτελεσματικότητας στις δυσκολίες αλλά και μεγάλη αυτοπεποίθηση σε επίπεδο σχέσεων- ομάδας-εργασίας στην ενήλικη ζωή του.
Κι αν είμαστε ήδη ενήλικες;
Ο εαυτός συνεχώς μεταβάλλεται και τα περιθώρια βελτίωσης είναι σχεδόν απεριόριστα. Μέσα στο ασφαλές πλαίσιο της ψυχοθεραπείας αλλά και οποιασδήποτε σχέσης που μας εξασφαλίζει συναισθηματική ασφάλεια, την ανακουφιστική εκείνη αίσθηση ότι αξίζουμε την αγάπη, μπορούμε πραγματικά να ανθίσουμε, να σημειώσουμε μεγάλες επιτυχίες αλλά και να αγκαλιάσουμε τα ευάλωτα κομμάτια μας με αποδοχή.
Βιβλιογραφία
Gordon, T. (2003). Τα μυστικά του αποτελεσματικού γονέα. Μια πρωτοποριακή μέθοδος εκπαίδευσης γονέων για την ανατροφή υπεύθυνων παιδιών. Αθήνα: Gordon Hellas, ΜΑΡΤΗΣ.
Levine, M. (2017). Το τίμημα της αφθονίας. Αθήνα: Gordon Hellas, ΜΑΡΤΗΣ.
Αλεξανδρίδης, Αθ. (2019). Χτίζοντας ταυτότητα. Αθήνα. ΙΚΑΡΟΣ
Πρεκατέ, Β. (2013). Πρόγραμμα αυτοεκτίμησης για παιδιά. «Αυτοεκτίμηση, Εκπαίδευση Αξιών, Προετοιμασία για την Επαγγελματική Ζωή». Αθήνα. ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις.
Γαρυφαλάκη Ε. (2020). Smart Babies: Η συναισθηματική, κοινωνική και πολλαπλή νοημοσύνη του παιδιού. Περιστέρι. Εκδόσεις Φουρφούρι