Δέσμευση, ο εχθρός της ερωτικής επιθυμίας – ή μήπως όχι;

Δεδομένου ότι η αγάπη αναζητάει την εγγύτητα, ενώ η επιθυμία την απόσταση, το μεγαλύτερο στοίχημα στις συντροφικές σχέσεις είναι να αγαπήσουμε τον άλλο χωρίς να χάσουμε τον εαυτό μας. Η ετερότητα εμπνέει την οικειότητα, η υπερβολική εγγύτητα όμως, απειλεί την ερωτική επιθυμία. Δυστυχώς πολύ συχνά θυσιάζουμε το πάθος, τον ενθουσιασμό, χάρις της σταθερότητας.

Πώς φτάσαμε ως εδώ;

Στην σύγχρονη κοινωνία, έχουμε υπερβολικές προσδοκίες από τον/την σύντροφό μας, αφού περιμένουμε να μας καλύψει τις ανάγκες που κάποτε θα μας κάλυπτε μια ολόκληρη κοινότητα αλλά και το υπαρξιακό άγχος που σήμερα είναι πολύ έντονο. Κατά συνέπεια, πολλά ζευγάρια προκειμένου να χτίσουν ένα ασφαλές πλαίσιο, συγχωνεύονται. Επίσης, κάποτε η οικειότητα ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της μακροχρόνιας συμβίωσης ενώ σήμερα είναι από την αρχή το ζητούμενο σε μια σχέση, με προαπαιτούμενο την ανοιχτή συζήτηση στη και για την σχέση, κάτι που μερικές φορές μοιάζει σαν υποχρέωση. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των απαιτήσεων είναι κάποια ζευγάρια να κάνουν σπάνια σεξ, παρόλο που δηλώνουν πως αγαπιούνται βαθιά. Σύμφωνα με την σύμβουλο σχέσεων και γνωστή συγγραφέα Esther Perel, η σεξουαλική έκφραση και η συναισθηματική οικειότητα είναι δύο διαφορετικές γλώσσες.

Γυναίκες από την Αφροδίτη, άντρες από τον Άρη

Από τους άντρες αναμένεται να είναι παραγωγικοί, ανταγωνιστικοί, άφοβοι. Με αυτές τις προσδοκίες από την κοινωνία, η έκφραση του συναισθήματος δεν έχει καλλιεργηθεί ούτε επιβραβευτεί εδώ και αιώνες. Οι άντρες χρησιμοποιούν την πιο πρωτόγονη από όλες γλώσσα, αυτή του σώματος, οπότε εκφράζουν με το σεξ, την ανάγκη τους για σύνδεση. Το σώμα είναι το πιο αγνό, το πιο πρωτόγονο εργαλείο που διαθέτουμε για να επικοινωνούμε. Επίσης, οι άντρες μπορεί συχνά να εκφράσουν την αγάπη τους με πράξεις, με το να επισκευάσουν τον φράχτη ή να πάνε συνεργείο το αυτοκίνητο της συντρόφου τους. Οι άντρες έχουν εκπαιδευτεί στην άμεση άσκηση εξουσίας, οι γυναίκες στην έμμεση.

Από την άλλη, μερικές γυναίκες μπερδεύουν την οικειότητα με τον έλεγχο, όπως ένας γονέας που κάνει «ανάκριση» στο παιδί του από «ενδιαφέρον». Υπάρχει δηλαδή ο κίνδυνος να μοιραζόμαστε κάθε λεπτομέρεια για την ζωή μας κάθε μέρα και τελικά να ξεχάσουμε την ίδια την σχέση, να μην υπάρχει κουβέντα και σύνδεση βαθιά, αφού η υπερβολική διαφάνεια μειώνει την περιέργεια. Πολύ συχνά μάλιστα ο ένας από τους δύο συντρόφους (συνήθως ο άντρας) νιώθει την απαίτηση για οικειότητα ως κτητικότητα. Εξάλλου, η υπερβολική οικειότητα και αυτοαποκάλυψη, σκοτώνει το μυστήριο και άρα και την ερωτική επιθυμία. Η συγχώνευση είναι το φιλί του θανάτου για το σεξ. Η οικειότητα στην σχέση είναι δίγλωσση λοιπόν, οπότε χρειάζεται να μάθουμε ο ένας σύντροφος την γλώσσα του άλλου. Να εκφράζονται λίγο περισσότερο λεκτικά οι άντρες, και να τιμήσουν την αξία της σωματικής σύνδεσης και των πράξεων αγάπης οι γυναίκες.

Ερωτική επιθυμία και οικογένεια καταγωγής

Η σχέση με το ίδιο μας το σώμα σχετίζεται με την οικογένεια καταγωγής μας, μιας και το σώμα είναι μια αποθήκη μνήμης άγχους, απογοήτευσης αλλά και ευχαρίστησης. Το σώμα μας θυμάται όσα το μυαλό προσπαθεί να αποφύγει και φυσικά θα τα εκφράσει και μέσα στην συντροφική σχέση.

Κάθε οικογένεια έχει τον δικό της τρόπο να εκφράζεται στις απαιτήσεις για σύνδεση και αυτονομία. Στην συναλλαγή με τους γονείς μας, ουσιαστικά διαμορφώθηκε το πόση ασφάλεια μπορούμε με να νιώσουμε όταν είμαστε ανεξάρτητοι. Σύμφωνα με την θεωρία του ασφαλούς δεσμού, ανάλογα με το πώς μας φέρονται οι φροντιστές μας όταν είμαστε παιδιά, αλλά και ανάλογα με το πώς βλέπουμε να σχετίζονται οι γονείς μας ως ζευγάρι, συνειδητά και ασυνείδητα διαμορφώνουμε το δικό μας προσωπικό σύστημα αξιών, προσδοκιών και φόβων όσον αφορά την οικειότητα και την ερωτική επιθυμία.

Ακόμη κι αν δεν είναι αλήθεια ότι παντρευόμαστε κάποιον που να μοιάζει πολύ με τον πατέρα ή την μητέρα μας, η οικογένεια καταγωγής είναι ο τόπος όπου εκπαιδευόμαστε σχετικά με την αγάπη και τις σχέσεις: πώς εκφραζόταν η αγάπη στο σπίτι όπου μεγαλώσαμε; Ως θυσία, ως αφοσίωση, ως έλλειψη ορίων, ως ενθάρρυνση; Μήπως εμπεριέχει δράμα ή χαρακτηρίζεται από σιωπηλό, υπόγειο θυμό; Η ικανότητά μας να διαπραγματευόμαστε την ικανοποίηση δύο διαφορετικών αναγκών, αυτή της σύνδεσης και αυτή της αυτονομίας, διαμορφώθηκε κατά πολύ από την παιδική μας ηλικία. Χρειάζεται να μπορούμε να μπούμε στην ερωτική σχέση χωρίς τον φόβο ότι θα μας κατασπαράξουν ως οντότητα, και για να γίνει αυτό, χρειάζεται να έχουμε μεγαλώσει σε μία οικογένεια όπου οι γονείς θα μας έσπρωχναν να ανακαλύψουμε τον κόσμο τόσο, όσο θα ήταν και το ασφαλές λιμάνι μας.

Ερωτική επιθυμία και γονεϊκότητα

Με το σεξ έρχονται τα παιδιά, είναι λοιπόν παράδοξο ότι τα παιδιά συχνά απειλούν την ερωτική επιθυμία που τα γέννησε. Σύμφωνα με την εξελικτική ανθρωπολόγο Helen Fisher, η επιθυμία είναι μεταβολικά απαιτητική, οπότε είναι δύσκολο να διατηρηθεί μετά από τον εξελικτικό στόχο που είναι η γέννηση των απογόνων. Με την έλευση του τρίτου προσώπου, του παιδιού, στην σχέση ενός ζευγαριού όλοι οι πόροι (χρόνος, χρήματα, ελευθερία, οικειότητα, ιδιωτικότητα) μειώνονται και το σεξ καταλήγει να είναι στο τέλος της λίστας με τις υποχρεώσεις που πρέπει να διεκπεραιωθούν. Επίσης, η ανατροφή των παιδιών απαιτεί ρουτίνες και προβλεψιμότητα, κάτι που από την φύση του σκοτώνει τον έρωτα που προϋποθέτει αντίθετα το ρίσκο, το απρόβλεπτο, το αυθόρμητο. Έτσι πολλοί γονείς, ακόμη κι όταν μπορούν να «ξεφύγουν» για λίγο από τον ρόλο τους ως γονείς και να νιώσουν σύντροφοι, δυσκολεύονται. Είναι εξάλλου πιο ασφαλές το να ασχολούμαστε με το μωρό που μας αγαπάει άνευ όρων ή/και με τις δουλειές τους σπιτιού, παρά με την σχέση με τον/την σύντροφό μας που απαιτεί ρίσκο, εμπλοκή, διαπραγμάτευση.

Στις μαμάδες ειδικά, μετά από τις σωματικές και ορμονικές αλλαγές που επιφέρει η εγκυμοσύνη, η λοχεία και ο θηλασμός, με έναν τρόπο, ο ερωτισμός ενδέχεται να ανακατευθυνθεί προς το παιδί. Πολλές γυναίκες βλέπουν τον σύζυγο που ζητάει σεξ σαν ένα ακόμη απαιτητικό παιδί, ενώ πολλοί άντρες βιώνουν ενοχές όταν κάνουν σεξ με την μητέρα του παιδιού τους που δυσκολεύονται πια να δουν ως ερωτική σύντροφο.

Χρειάζεται όμως να θυμόμαστε πως η επιβίωση της οικογένειας και η ευτυχία των παιδιών εξαρτάται από την ευτυχία και την ισορροπία του ζευγαριού. Επίσης, όταν ως γονείς κρύβουμε την σεξουαλικότητά μας, τα παιδιά δεν θα αγκαλιάσουν την δική τους αργότερα με σεβασμό και υπευθυνότητα. Το να συνδυαστεί η οικειότητα με την αυτονομία είναι το στοίχημα στις συντροφικές σχέσεις, κι αυτό δεν είναι μόνο ψυχολογικό ή πρακτικό ζητούμενο αλλά και συστημικό, ειδικά στο πλαίσιο της οικογένειας. Μία από τις συμβουλές των ειδικών είναι να κλείνει το ζευγάρι ραντεβού έξω από το σπίτι. Χρειάζεται επίσης να καλλιεργήσουμε την «δυναμική ασφάλεια», όλοι δηλαδή να έχουμε τον μυστικό μας κήπο.

Φαντασιώσεις

Στις αρχές του φεμινισμού, η ευχαρίστηση είχε λιγότερη σημασία από την κυριαρχία. Ίσως όμως η αληθινή επανάσταση είναι το να αναζητήσουμε την ερωτική απόλαυση πέρα από τα κοινωνικά στερεότυπα της κάθε εποχής. Η ερωτική φαντασίωση έχει την δύναμη να ξεπεράσει την λογική, τα κοινωνικά εμπόδια και τις συμβάσεις, τους ηθικούς και ψυχολογικούς περιορισμούς. Ο ερωτισμός με αυτή την έννοια, είναι το κλειδί προς την ελευθερία. Στις φαντασιώσεις η ανισότητα στην δύναμη είναι ασφαλής και σέξυ, το παιχνίδι είναι πάνω από τα φύλα. Οι φαντασιώσεις υποδεικνύουν το πρόβλημα αλλά και την λύση, μπορούν δηλαδή να λειτουργήσουν ως οδηγός προς την επίλυση της δυσκολίας στην ερωτική συνεύρεση φανερώνοντας τις βαθιές ανάγκες, χωρίς να είναι απαραίτητη η αυτοαποκάλυψη.

Ο ρόλος του συμβούλου ζεύγους είναι, πέρα από το να εντοπίσει τον φαύλο κύκλο και να εκπαιδεύσει το ζευγάρι σε δεξιότητες επικοινωνίας, να προσκαλέσει τους δύο συντρόφους να αμφισβητήσουν τις πεποιθήσεις τους σχετικά με τις προσδοκίες από μια σχέση αλλά και το τι είναι φυσιολογικό και τι όχι και να εντάξουν το παιχνίδι στην συντροφική σχέση – μερικές φορές η κρεβατοκάμαρα είναι ο μόνος χώρος όπου επιτρέπεται να παίζουν οι ενήλικες. Τους υπενθυμίζει πως τον/την σύντροφο δεν τον/την κατέχουν άπαξ και δεσμεύτηκαν, αφού οι σχέσεις είναι ζωντανοί οργανισμοί και θέλουνε φροντίδα κάθε μέρα, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει να μην χαθούμε μέσα στον άλλο και να διαθέσουμε χρόνο για την σχέση μας.

Η σημερινή πρόκληση για τις μακροχρόνιες σχέσεις είναι ενώ διατηρούμε την ασφάλεια, την σταθερότητα και την αξιοπιστία, να επιδιώκουμε και την ανανέωση και την αλλαγή, να επιλέγουμε ο ένας τον άλλο κάθε μέρα.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Perel, E., & Perel, E. (2006). Mating in captivity (p. 272). New York, NY: HarperCollins.

Cooper, G., Hoffman, K., Powell, B., & Marvin, R. (2011). The circle of security intervention. Disorganized attachment and caregiving, 318.

Bowlby, J. (1979). The bowlby-ainsworth attachment theory. Behavioral and Brain Sciences, 2(4), 637-638.