Η ζωή με σύντροφο ναρκισσιστή

Στο βιβλίο της «Να μείνω ή να φύγω;» η Dr Ramani Durvasula, ειδικός στο ναρκισσισμό, προσφέρει έναν οδηγό επιβίωσης για τους συντρόφους ατόμων με χαρακτηριστικά ναρκισσιστικής διαταραχής. Υποστηρίζει πως οι διαταραχές προσωπικότητας ΔΕΝ αλλάζουν: Μπορεί ένας ναρκισσιστής να τροποποιήσει κάποιες συμπεριφορές του, δεν θα αποκτήσει όμως ποτέ ενσυναίσθηση για τον/την σύντροφό του. Πρόκειται για ανθρώπους «απερίσκεπτους», επιπόλαιους κι επιφανειακούς, που χρησιμοποιούν τους πάντες και τα πάντα προκειμένου να ικανοποιήσουν τις δικές τους, προσωπικές ανάγκες.

Ορισμός και αιτίες

Σύμφωνα με το πιο πρόσφατο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5), η διαταραχή ναρκισσιστικής προσωπικότητας ορίζεται ως «ένα διάχυτο μοντέλο μεγαλομανίας, ανάγκης για θαυμασμό και έλλειψης ενσυναίσθησης». Οι βασικοί άξονες της διαταραχής αυτής είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η ελλιπής συναισθηματική αυτορρύθμιση. Ως αιτίες θεωρούνται είτε το να είναι για οποιοδήποτε λόγο συναισθηματικά απόντες οι γονείς στην παιδική ηλικία, είτε γιατί ήταν οι ίδιοι οι γονείς ναρκισσιστές και τα παιδιά δεν ανέπτυξαν την συναισθηματική αυτορρύθμιση αλλά την μεγαλομανία, ενώ ο Alexander Lowen προτείνει πως ο ναρκισσισμός μπορεί να συνδέεται με συναισθήματα ντροπής και ταπείνωσης κατά την παιδική ηλικία, αν οι γονείς ήταν υπερβολικά ελεγκτικοί.

Μερικά χαρακτηριστικά

1. Η έλλειψη ενσυναίσθησης είναι ίσως το βασικότερο χαρακτηριστικό του ναρκισσισμού – αλλά και της ψυχοπάθειας. Οι ναρκισσιστές, ακόμη και άτομα που διατείνονται ότι αγαπούν όπως τον/την σύντροφο ή τα παιδιά τους, τους θυμούνται μόνο όταν τους είναι χρήσιμοι για κάποιον ίδιο σκοπό.
2. Μεγαλομανία και απληστία. Επειδή ο ναρκισσισμός είναι κατά βάση μια διαταραχή αυτοεκτίμησης, οι ναρκισσιστές κομπάζουν συνεχώς για τα επιτεύγματα, τα ταλέντα, τις γνωριμίες, τα υλικά αγαθά και τις εμπειρίες τους.
3. Δικαιωματικότητα. Άνθρωποι που λένε ή εκπέμπουν το μήνυμα «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;», «Έτσι είμαι και σε όποιον αρέσει», περιφρονούν τους περισσότερους ανθρώπους ή δείχνουν αλαζονεία, προκαλούν μεγάλη αμηχανία στους συντρόφους τους και αποτελούν βλαβερό πρότυπο για τα παιδιά τους.
4. Χειραγώγηση /gaslighting. Οι ναρκισσιστές είναι ειδήμονες στο να στρεβλώνουν την πραγματικότητα. Συχνά αυτό προκαλεί σύγχυση στον/στην σύντροφό τους, που συχνά νιώθει ότι «πάει να τρελαθεί».
5. Εκρήξεις οργής. Όλοι μας θυμώνουμε κάποιες φορές. Οι ναρκισσιστές όμως υποφέρουν από εξαιρετικά χαμηλή συναισθηματική αυτορρύθμιση. Οργίζονται δυσανάλογα όταν τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με το σχέδιό τους. Είναι κυκλοθυμικοί και ικανοί για απρόβλεπτες εκρήξεις οργής, απειλές, ακόμη και άσκηση σωματική βίας.
6. Ζήλια και απιστία. Επειδή όπως είπαμε η αίσθηση του εαυτού είναι πολύ εύθραυστη στους ναρκισσιστές, νιώθουν ότι μονίμως απειλούνται από οποιονδήποτε θα μπορούσε να τους αντικαταστήσει. Για τον ίδιο όμως ακριβώς λόγω, επειδή δηλαδή έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, χρειάζονται συνεχώς την επιβεβαίωση έξωθεν, οπότε είναι εξαιρετικά επιρρεπείς στην απιστία και στα ψέματα.
7. Έλλειψη ενοχής/ απερισκεψία. Το χαρακτηριστικό αυτό σχετίζεται με την έλλειψη ενσυναίσθησης. Αδυνατούν να παραδεχτούν την βαρύτητα των συνεπειών των πράξεών τους και θεωρούν ότι ο/η σύντροφός τους απλώς «υπερβάλλει». Η βασική διαφορά ανάμεσα στους ναρκισσιστές και στους ψυχοπαθείς είναι ότι οι ψυχοπαθείς πληγώνουν τους άλλους εσκεμμένα, ενώ οι ναρκισσιστές παρουσιάζουν την ίδια συμπεριφορά, απλώς για να ικανοποιήσουν τα δικά τους συμφέροντα.

Πώς μπλέξατε;

Είναι εξαιρετικά χαρισματικοί, γοητευτικοί και εμφανίσιμοι οι ναρκισσιστές. Επιπλέον, μολονότι υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυτό που προβάλλουν προς τα έξω είναι μια πολύ υψηλή αίσθηση αυτοπεποίθησης. Ακόμη κι αν κάποιος φλερτάρει με στρατηγική και καχυποψία, οι ναρκισσιστές πιθανότατα θα κερδίσουν τις εντυπώσεις και θα αποκαλυφθούν πολύ αργότερα. Από την άλλη, πολλά άτομα που έλκουν ναρκισσιστές συντρόφους είχαν ναρκισσιστή γονέα ή έναν γονέα που να πρόσφερε την αγάπη μονάχα υπό αυστηρούς όρους. Αν λοιπόν κάποιος ως παιδί βιώνει ως οικείο το αίσθημα της απόρριψης, πολύ πιθανό να έλξει στη ζωή του έναν/μία σύντροφο με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά. Όπως και οι κουλοχέρηδες στο καζίνο, επειδή δεν είναι προβλέψιμοι, οι νάρκισσοι γίνονται συναρπαστικοί και εθιστικοί, αφού συντηρούν την ελπίδα. Τέλος, έλκουν συμπονετικούς ανθρώπους, συνήθως με το σύνδρομο του σωτήρα, μιας και συχνά πλάθουν αφηγήματα πολύ δακρύβρεχτα σχετικά με το παρελθόν τους.

Οι επιλογές

Κάποιοι επιλέγουν να μείνουν στη σχέση με τον ναρκισσιστή σύντροφό τους, για λόγους θρησκευτικούς, για τα παιδιά ή επειδή δεν είναι οικονομικά ανεξάρτητοι. Άλλοι γιατί φοβούνται ή νιώθουν ενοχές, γιατί μπαίνουν στον ρόλο του σωτήρα, γιατί πιστεύουν ότι «η αγάπη όλα τα μπορεί» κι ελπίζουν ο/η σύντροφός τους θα καταλάβει και θα αλλάξει. Σε αυτή την περίπτωση, Dr Durvasula προτείνει κάποιες στρατηγικές επιβίωσης:

• Την παραδοχή πως ο σύντροφος ναρκισσιστής ΔΕΝ θα αλλάξει και την αποτίναξη του ρόλου του σωτήρα.
• Την αποδοχή ότι συχνά παρουσιάζεται συννοσηρότητα με το ναρκισσισμό όπως διπολική διαταραχή, κατάθλιψη, κατάχρηση ουσιών και διατροφικές διαταραχές.
• Την διαχείριση των προσδοκιών και την παραδοχή ότι πάντα θα υπάρχει μοναξιά μέσα στη σχέση.
• Το να ΜΗ μοιραζόμαστε ό,τι καλό συμβαίνει με το νάρκισσο σύντροφό μας αλλά με άλλα υποστηρικτικά άτομα του κύκλου μας.
• Το να παραιτηθούμε από την ελπίδα ότι ο σύντροφός μας θα αλλάξει και να ξεκινήσουμε να φροντίζουμε τον εαυτό μας.

Όσοι αντίθετα αποφασίσουν να φύγουν από μια τέτοια σχέση, χρειάζεται καταρχάς να προετοιμαστούν κατάλληλα για την οργή που θα προκαλέσουν, αφού με την αποχώρησή τους θα ενεργοποιήσουν το ναρκισσιστικό τραύμα. Απαιτείται προσεκτική προετοιμασία και για τα πρακτικά ζητήματα όπως τα νομικά θέματα αλλά και για τα συναισθηματικά, όπως ψυχολογική ενίσχυση με ψυχοθεραπεία και ενημέρωση συγγενών και φίλων.

Η προσπάθεια «να εξημερωθεί το τέρας», στην περίπτωση του ναρκισσισμού πιθανότατα θα αποβεί άκαρπη. Χρειάζεται βαθιά συνειδητοποίηση και πολλή αυτοσυμπόνια ώστε να πάρουμε ώριμες αποφάσεις σχετικά με το πώς να διαχειριστούμε την σχέση με τον ναρκισσιστή σύντροφό μας.

Πηγή:

Durvasula, S. Ramani (2024) Να μείνω ή να φύγω; Πώς να επιβιώσετε σε μια σχέση με έναν ναρκισσιστή. GORDON HELLAS.