Η κληρονομιά του πατέρα μου ή τι σημαίνει να πιστεύεις στον άνθρωπο

Όταν ένας άνθρωπος φεύγει από τη ζωή, το ερώτημα που στέκεται σιωπηλά δίπλα στο πένθος είναι: «Τι μένει;» Τι είναι αυτό που αφήνει πίσω του; Όχι στην διαθήκη, στα συρτάρια και τις φωτογραφίες, αλλά στις ψυχές εκείνων που τον γνώρισαν.

Ο πατέρας μου έφυγε πρόσφατα από τη ζωή. Και όσο κι αν ο πόνος είναι φρέσκος, μια φράση που τον χαρακτήριζε έρχεται διαρκώς μες στο μυαλό μου: πίστη στον άνθρωπο. Και αυτή η πίστη του έγινε για εμάς, τα τρία του παιδιά, όχι απλώς παρακαταθήκη, αλλά πυξίδα στη ζωή. Για εμένα ήταν ο λόγος που επέλεξα να εκπαιδευτώ στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση, μιας και διακρίνεται κι εκείνη από βαθιά πίστη στο δυναμικό του ανθρώπου, την γνωστή ως «τάση πραγμάτωσης».

Πίστη στον άνθρωπο και παρουσία

Προτού ανακαλύψω τη θεωρία του Carl Rogers, την είχα ήδη ζήσει στην πράξη. Ο πατέρας μου είχε μια ακλόνητη πίστη στην δύναμη του ανθρώπου. Με ενθάρρυνε κάθε φορά που φοβόμουν ότι δεν θα τα καταφέρω, ότι δεν ήμουν αρκετά καλή, όμορφη ή άξια για κάτι. Επικεντρωνόταν περισσότερο στην προσπάθεια και στην δύναμή μας παρά στο αποτέλεσμα. Μας βοήθησε να χτίσουμε μια ισχυρή αίσθηση του εαυτού, να εστιάζουμε περισσότερο στο είναι παρά στο φαίνεσθαι, να μην εξαρτάται η αυτοεικόνα μας από τη γνώμη των άλλων. Η πίστη του πατέρα μας σε εμάς, έγινε η πίστη που έχουμε στον εαυτό μας σήμερα, ως ενήλικες. Ήταν πάντα εκεί να μας ακούσει και εμάς και όποιον άλλο περνούσε από το μαγαζί του, πελάτη, γείτονα ή μετανάστη, να ζητήσει παρηγοριά ή συμβουλή. Ο πατέρας μου είχε μια ποιότητα παρουσίας τέτοια, που καθησύχαζε τους πάντες.

Εξερεύνηση και ασφάλεια

«Πήγαινε εσύ να δεις τον κόσμο κι αν κάτι δεν πάει καλά, εδώ είμαστε εμείς», μου είχε πει στα 23 μου όταν του ανακοίνωσα φεύγω να ζήσω Ιταλία. Ο πατέρας μου μας ενθάρρυνε να εξερευνήσουμε. Να πειραματιστούμε, να αποτύχουμε, να ρισκάρουμε. Αλλά παράλληλα, ήταν πάντα εκεί, το ασφαλές λιμάνι μας στα δύσκολα, ο ψύχραιμος σύμβουλος, το στήριγμά μας. Μια ήρεμη δύναμη που πίστευε πως μπορούσαμε να τα καταφέρουμε αλλά και πως είχαμε δικαίωμα στην αποτυχία. Αυτό που σήμερα ονομάζουμε κύκλο της ασφάλειας, τα δύο χεράκια, το ένα να σπρώχνει το παιδί να ανακαλύψει και το άλλο να το υποδέχεται στα δύσκολα, εγώ το βίωσα με τον μπαμπά μου.

Ο πατέρας ως σύμβουλος και ως πρότυπο

Ο μπαμπάς μου μας έκανε «συμβουλευτική» από νωρίς. Με κάθε ευκαιρία μας μιλούσε για τις αξίες του, ήταν σημαντικό για εκείνον να τις μεταλαμπαδεύσει στα παιδιά του. Τον θυμάμαι να δίνει έμφαση στην αξία της προσπάθειας, της επιμονής, της υπομονής και της στοχοπροσήλωσης. Τον θυμάμαι να αναφέρεται στην αξία της συναισθηματικής αυτορρύθμισης και στον σεβασμό προς του άλλους ανθρώπους. Ο μπαμπάς μου τόνιζε την αξία της ακεραιότητας, της αξιοπιστίας, πόσο πιο σημαντική ήταν για εκείνον από τα χρήματα, το κύρος ή την φήμη.
Κυρίως όμως, θυμάμαι πώς λειτούργησε για εμάς, τα παιδιά του, ως πρότυπο, ως παράδειγμα προς μίμηση. Ένας άνθρωπος ψύχραιμος στις κρίσεις, ήσυχος πολύ και διακριτικός αλλά και δυνατός, έπαιρνε ρίσκο στη δουλειά του και βοηθούσε όποιον είχε ανάγκη. «Στα δύσκολα να στέκεσαι στους άλλους, όχι στις χαρές, τότε έχουν πάντα κόσμο δίπλα τους». Τον είδαμε επίσης να διεκδικεί, να μην παραιτείται απέναντι στα εμπόδια και στην εξουσία.

Όταν δουλεύω με γονείς, πολύ συχνά πιάνω τον εαυτό μου να τους μιλάει με φράσεις που θυμίζουνε εκείνον. Τους υπενθυμίζω με κάθε ευκαιρία να μιλάνε στα παιδιά τους για τις αξίες τους, να τους δίνουν ένα «χάρτη» για τη ζωή, ένα μπούσουλα και με τις συμβουλές αλλά και με το παράδειγμά τους.

Life work balance

Ο πατέρας μου δούλευε σκληρά, ήξερε όμως και να απολαμβάνει χωρίς ενοχές. Ως τυπικός εσωστρεφής δεν αγαπούσε να είναι έξω αργά τη νύχτα με παρέες μεγάλες, του άρεσαν όμως τα ταξίδια, να ανακαλύπτει την Ελλάδα και τον κόσμο. Απολάμβανε το barbeque, τα σταυρόλεξα και τους περιπάτους. Αφιέρωνε χρόνο στην οικογένειά του αλλά περνούσε χρόνο και με τη μαμά, οι δυο τους, ήταν οι καλύτεροι φίλοι. Ήταν δεμένοι και στη θέση τους πάντα ως γονείς να οδηγούν, δεν μπέρδευαν τους ρόλους.

Ο πατέρας μου ως ασθενής

Ήταν άτυχος όμως ο μπαμπάς. Ένας άνθρωπος που δούλευε σκληρά από τα 13 του, δεν πρόλαβε να χαρεί τη σύνταξή του, παρά μόνο λίγους μήνες. Ένα βαρύ εγκεφαλικό τον καθήλωσε, του έκλεψε την κίνηση και την ομιλία. Η ζωή ολόκληρης της οικογένειας άλλαξε. Ο βράχος δεν υπήρχε πια, χρειαζόταν στήριξη από εμάς, ακόμη και για τις βασικές ανάγκες. Ήταν όμως και πάλι παράδειγμα προς μίμηση. Πάντα αξιοπρεπής, συνεργάσιμος ως ασθενής, παρηγορούσε τη μαμά στα δύσκολα, δε γκρίνιαζε ποτέ και απολάμβανε όσα του επέτρεπε ακόμη το σώμα του: τις πολιτικές αναλύσεις στην τηλεόραση, τα αθλητικά στο ραδιόφωνο και τη μουσική, την εφημερίδα του, την παρέα παιδιών και εγγονιών, το φαγητό που τόσο αγαπούσε. «Η τελευταία των ανθρώπινων ελευθεριών είναι να επιλέγει κανείς τη στάση του απέναντι σε οποιαδήποτε περίσταση», έγραψε ο Viktor Frankl κι ο πατέρας μου με την βαθιά φιλοσοφημένη του στάση απέναντι στις διάφορες ασθένειες που τον τσάκιζαν σιγά σιγά με το πέρασμα των χρόνων, έδειξε και πάλι δύναμη και σοφία.

Η ζωή μετά το τέλος της

Το τέλος δεν είναι διαγραφή. Είναι ολοκλήρωση. Κάποιοι άνθρωποι, όπως ο πατέρας μου, δεν θα φύγουν ποτέ πραγματικά. Το αποτύπωμά τους δεν είναι στα πράγματα που άφησαν, αλλά στους ανθρώπους που άγγιξαν. Στο νόημα που δίνουμε στην ύπαρξή του, εμείς που τον θυμόμαστε.

Τα δικά του λόγια, έγιναν η δικιά μου εσωτερική φωνή. Η παρουσία του υπήρξε σαν πέτρα που έπεσε σε λίμνη και οι κύκλοι αυτής της επίδρασης συνεχίζουν να διαδίδονται. Από εκείνον σε εμάς.  Από τα παιδιά του στα εγγόνια. Από εμένα στους θεραπευόμενους και στους γονείς που συμβουλεύω. Από εκείνους, σε άλλους ανθρώπους που θα συναντήσουν στη ζωή τους. Είναι ένας ζωντανός απόηχος ακεραιότητας, καλοσύνης, ενθάρρυνσης και βαθιάς πίστης στον άνθρωπο.

Αν η ζωή του ήταν ένα μήνυμα, τότε εμείς, οι δικοί του άνθρωποι, είμαστε η ηχώ αυτού του μηνύματος. Και αυτή η ηχώ δεν σβήνει. Δεν πεθαίνει. Συνεχίζει να μεταδίδεται, από καρδιά σε καρδιά.

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Rogers, C. R. (1957). Becoming a Person. In Symposium on Emotional Development, Oberlin College, Oberlin, OH, US; This chapter represents a lecture by Dr. Rogers given at the aforementioned symposium.. Association Press.
• Frankl, V. E. (1985). Man’s search for meaning. Simon and Schuster.
• Yalom, I. D. (2008). Staring at the sun: Overcoming the terror of death. The Humanistic Psychologist, 36(3-4), 283-297.
• Cooper, G., Hoffman, K., Powell, B., & Marvin, R. (2011). The circle of security intervention. Disorganized attachment and caregiving, 318.
• Siegel, D. J., & Hartzell, M. (2013). Parenting from the inside out: How a deeper self-understanding can help you raise children who thrive. Penguin.
• Brown, B. (2022). The gifts of imperfection: Let go of who you think you’re supposed to be and embrace who you are. Simon and Schuster.