Η συμβουλευτική γονέων ως μέτρο πρόληψης για την έμφυλη βία

«Όταν εμείς οι ενήλικες ακούμε τις ανάγκες των παιδιών,
τα καταπραΰνουμε και τους προσφέρουμε ασφάλεια,
τα βοηθάμε να αναπτύξουν τον εγκέφαλό τους,
ώστε να κατανοούν και τον εαυτό τους και τους άλλους.
Αυτή η ικανότητα αυτογνωσίας και ενσυναίσθησης
προάγει σχέσεις σεβασμού και υγιή όρια καθώς μεγαλώνουν.”
Dr. Daniel J. Siegel, The Whole-Brain Child

Βασικοί άξονες σε κάθε μοντέλο συμβουλευτικής γονέων είναι τόσο η ανάπτυξη ισχυρής αίσθησης εαυτού των παιδιών με διακριτά όρια, όσο και η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και γενικότερα της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η ιδέα είναι πως αν οι γονείς συμπεριφέρονται στα παιδιά με σεβασμό, τα ίδια αργότερα ως ενήλικες θα συνάπτουν υγιείς σχέσεις με τους γύρω τους.

Την εποχή του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, ο John Bowlby ήταν ο πρώτος που επεσήμανε την σύνδεση μεταξύ του δεσμού που αναπτύσσει το παιδί με τον βασικό του φροντιστή και της σχέσης που θα έχει αργότερα με τον εαυτό του και τους άλλους. Αφού μελέτησε παιδιά που είχαν απομακρυνθεί από τις οικογένειές τους λόγω του πολέμου αλλά και παιδιά που παρουσίαζαν παραβατική συμπεριφορά, ο βρετανός ψυχίατρος διατύπωσε και αργότερα με την βοήθεια της Mary Ainswoth ανέπτυξε την θεωρία του Ασφαλούς Δεσμού. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή «..η φύση του δεσμού που αναπτύσσει ένα παιδί με την μητέρα του είναι ένας σημαντικός προγνωστικός παράγοντας για την ικανότητα που θα έχει (αργότερα ως ενήλικας) να συνάπτει δυνατές και σταθερές σχέσεις.» Ανάλογα δηλαδή με το πόση ασφάλεια και αποδοχή λάβαμε ως παιδιά από τον βασικό μας φροντιστή, αργότερα ως ενήλικες θα αναπτύξουμε ασφαλή ή ανασφαλή δεσμό προσκόλλησης, (αγχώδη ή αποφευκτικό, ακόμη και αποδιοργανωμένο). Αν για παράδειγμα είχαμε μια μητέρα για οποιοδήποτε λόγο απόμακρη, ενδέχεται αργότερα να αποφεύγουμε τις στενές προσωπικές σχέσεις γιατί αυτή θα είναι η οικεία σε εμάς συμπεριφορά ή αντίθετα, θα προσκολλόμαστε πάνω σε αυτές, από φόβο μην τις χάσουμε. Κατά συνέπεια, αν μεγαλώσαμε σε ένα σπίτι όπου η βία λεκτική ή σωματική ήταν ο κανόνας, θα υποθέσουμε ότι έτσι είναι αυτονόητο να σχετιζόμαστε και με τους άλλους ανθρώπους γύρω μας και αυτό το μοτίβο σύνδεσης και επικοινωνίας θα αναπαράγουμε και αργότερα ως ενήλικες. Σύμφωνα με αυτή την θεωρία, στόχος για τους γονείς είναι να χτίσουν σχέσεις υγιούς αλληλεξάρτησης με τα παιδιά τους ώστε κι εκείνα αύριο ως ενήλικες να συνάπτουν αντίστοιχες με συντρόφους και οικεία πρόσωπα.

Η Προσωποκεντρική Προσέγγιση που επινόησε ο Carl Rogers, έχει τρεις βασικούς πυλώνες που αν εφαρμοστούν στην οικογένεια μπορούν να δράσουν προληπτικά στην εμφάνιση κάθε μορφής βίας. Αν ακολουθήσει την πρώτη αρχή, αυτή της Ενσυναίσθησης, ο γονέας θα μπαίνει στα παπούτσια του παιδιού όταν εκείνο βιώνει πρόβλημα. Θα δίνει χώρο στα συναισθήματά του, θα τα ακούει με φροντίδα, χωρίς όμως να ταυτίζεται, να καταρρέει πχ από τον πόνο ή να αποκρίνεται θυμωμένα στον θυμό. Σύμφωνα με την δεύτερη αρχή, αυτή της Άνευ Όρων Αποδοχής οι γονείς θα «χωράνε» όσα ακούν ή βλέπουν ως συμπεριφορές από τα παιδιά τους, ακόμη κι αν δε συμφωνούν. Προσοχή όμως! Άνευ Όρων Αποδοχή δεν σημαίνει και άνευ ορίων: επιτρέπονται όλα τα συναισθήματα αλλά όχι και όλες οι συμπεριφορές. Ακολουθώντας την τρίτη αρχή, αυτή της Αυθεντικότητας, οι γονείς θα μπουν στη σχέση με το παιδί τους ως πρόσωπα και όχι ως ρόλος, ως άνθρωποι καμιά φορά και ευάλωτοι και σίγουρα ατελείς αλλά όχι ως φορείς εξουσίας. Λειτουργώντας ως παράδειγμα με αυτό τον τρόπο, θα αναθρέψουν ενήλικες που αργότερα θα σχετίζονται με ειλικρίνεια και ισοτιμία με τους γύρω τους.

Μαθητής του Carl Rogers ήταν ο Thomas Gordon, ο οποίος διαμόρφωσε το περίφημο μοντέλο Gordon, ένα σύνολο δεξιοτήτων επικοινωνίας για γονείς, εκπαιδευτικούς και στελέχη επιχειρήσεων. Έχοντας πάντα ως βάση τις τρεις αρχές της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης, στο πρόγραμμα «Εκπαίδευση Αποτελεσματικού Γονέα», οι γονείς εκπαιδεύονται στο πώς να ακούν με ενσυναίσθηση το παιδί όταν το ίδιο βιώνει πρόβλημα (Ενεργητική Ακρόαση), πώς να διεκδικούν χωρίς να γίνονται επιθετικοί (Μήνυμα – Εγώ Αντιπαράθεσης), πώς να αξιοποιούν τον ήρεμο χρόνο στην οικογένεια ώστε να περάσουν αξίες στα παιδιά (Μήνυμα – Εγώ Απλής Δήλωσης), να ενισχύσουν θεμιτές συμπεριφορές (Ενισχυτικό Μήνυμα – Εγώ), να προλάβουν τις αθέμιτες (Προληπτικό Μήνυμα – Εγώ) και κυρίως να συνδεθούν με τα παιδιά και να χτίσουν όμορφες κοινές αναμνήσεις. Τέλος, μαθαίνουν πώς να επιλύουν διαφορές όταν έχουν σύγκρουση αναγκών με τα παιδιά (problem solving) αλλά και να διαχειρίζονται τις συγκρούσεις αξιών. Φυσικά και οι γονείς δεν θα γίνουν τέλειοι σε όποιες δεξιότητες και αν εκπαιδευτούν. Ως υγιείς αγωνιστές όμως, θα είναι ένα καλό πρότυπο για τα παιδιά τους στο πώς να συνδέονται, πώς να διεκδικούν αποφασιστικά χωρίς επιθετικότητα και πώς να συγκρούονται αποτελεσματικά.

Στην Εκπαίδευση Αποτελεσματικού Γονέα εστιάζουμε και στο Παγόβουνο του Θυμού. Κάθε φορά που ο ίδιος ο γονέας θυμώνει, εκφράζει το ευάλωτο συναίσθημα που έχει παραχθεί από την ανικανοποίητη ανάγκη του. Αν για παράδειγμα θυμώνει γιατί τα παιδιά κάνουν φασαρία στο αυτοκίνητο ενώ ο ίδιος οδηγεί, θα εκφράσει την ανησυχία του ότι αυτό είναι επικίνδυνο γιατί δεν μπορεί να συγκεντρωθεί, αντί να προσδώσει δυσάρεστες ταμπέλες στα παιδιά. Αντίστοιχα, αν εκείνα γίνουν επιθετικά με το αδελφάκι τους, θα τους δώσει με λόγια το συναίσθημα που φαντάζεται ότι βιώνουν κάτω από το επίπεδο του θυμού: ζήλεια, απόρριψη ή απογοήτευση, ώστε να νιώσουν ότι κάποιος τα καταλαβαίνει και το συναισθηματικό πλημμύρισμα να μειωθεί.

Στην συμβουλευτική γονέα τονίζουμε επίσης ότι το παιδί χρειάζεται να αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του, να αναγνωρίζει τις συνέπειες και να επανορθώνει αντί να καταφεύγει στους γονείς για να λύσουν τα τυχόν προβλήματα που έχει προκαλέσει. Μεγαλώνοντας παιδιά υπεύθυνα για τις πράξεις τους, αργότερα θα γίνουν ενήλικες που θα έχουν σεβασμό και ενσυναίσθηση και θα αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις όποιες υλικές ζημιές ή όταν πληγώνουνε ανθρώπους.

Οι γονείς καλούνται εξάλλου να λειτουργήσουν σαν δύο χεράκια που έχουν αντίρροπες αλλά ίδιας έντασης δυνάμεις (Κύκλος της Ασφάλειας): το ένα σπρώχνει, ενθαρρύνει το παιδί να βγει στον κόσμο και να τον εξερευνήσει ενώ το άλλο το υποδέχεται, ως καταφύγιο, ως ασφαλές λιμάνι στις δυσκολίες και τις απογοητεύσεις. Έτσι ως ενήλικας αργότερα θα μπορεί να διατηρεί ισχυρή αίσθηση εαυτού, να ακούει τον οργανισμό του, να μη γίνεται έρμαιο ομάδων αλλά και να αναζητάει και να προσφέρει την ασφαλή σύνδεση στους δικούς του τους ανθρώπους.

Ο χρυσός κανόνας στην ανατροφή των παιδιών και το ερώτημα που θα πρέπει να θέτουν συχνά στον εαυτό τους οι γονείς είναι το εξής: «Σε τι ενήλικα θα διαμορφωθεί αργότερα, ανάλογα με την συμπεριφορά μου ή τα λόγια μου σήμερα τούτο το παιδί;» Η βασική ιδέα στην συμβουλευτική γονέων είναι να βοηθήσουμε τους γονείς να είναι κατάλληλο πρότυπο για τα παιδιά τους, ώστε αυτά να ωριμάσουν σε υγιείς, ανεξάρτητους ενήλικες που θα υπερασπίζονται τα όριά τους ενώ συγχρόνως θα σέβονται και θα νοιάζονται για τους άλλους. Φανταστείτε έναν κόσμο γεμάτο σεβασμό και ενσυναίσθηση, με ανθρώπους που συνδέονται αυθεντικά και αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους. Ας εργαστούμε όλοι μαζί, προς αυτή την κατεύθυνση.

Βιβλιογραφία

• Bowlby, J. (1979). The Bowlby-Ainsworth attachment theory. Behavioral and brain sciences, 2(4), 637-638.
• Cooper, G., Hoffman, K., Powell, B., & Marvin, R. (2018). Ο κύκλος της Ασφάλειας: πώς να μεγαλώσετε συναισθηματικά ασφαλή παιδιά. ΙΡΙΔΑ.
• Gordon, T. (2021). Τα μυστικά του Αποτελεσματικού Γονέα: Μια πρωτοποριακή μέθοδος εκπαίδευσης γονέων για την ανατροφή υπεύθυνων παιδιών. ΚΑΚΤΟΣ.
• Levine, M. (2017). Το τίμημα της αφθονίας. ΜΑΡΤΗΣ.
• Rogers, C. R. (1995). On becoming a person: A therapist’s view of psychotherapy. Houghton Mifflin Harcourt.
• Siegel, D. J., & Bryson, T. P. (2018). Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό του: 12 επαναστατικές στρατηγικές για να μεγαλώσετε παιδιά με ανεπτυγμένη νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη. ΠΑΤΑΚΗΣ.