Και που λες Ευτυχία

Όταν αναφερόμαστε στην ευτυχία, την εννοούμε συνήθως ως στόχο, ως την κατάκτηση της βαθιάς χαράς, υπονοώντας πως στο σήμερα υπάρχει τουλάχιστον ένα εμπόδιο, κάποιες περιστάσεις που αν αλλάξουν, θα μας επιτρέψουν να τον επιτύχουμε. Σύμφωνα με τον Arthur Brooks, ερευνητή της ευτυχίας στο πανεπιστήμιο του Harvard, η ευτυχία ΔΕΝ είναι προορισμός αλλά κατεύθυνση, προς την οποία μπορούμε να βαδίζουμε παρά τα προβλήματα ή πολλές φορές, όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, επειδή ακριβώς έχουμε δυσκολίες.

Τα συστατικά της ευτυχίας

Φυσικά η ευτυχία ορίζεται σύμφωνα με το πολιτισμικό πλαίσιο, αφού στον Δυτικό κόσμο το κριτήριο είναι συνήθως τα επιτεύγματα, ενώ στην Ανατολή η γαλήνη, η ηρεμία. Σύμφωνα με την έρευνα, τα τρία βασικά χαρακτηριστικά της ευτυχίας είναι η ευχαρίστηση, η ικανοποίηση και ο σκοπός στη ζωή. Η ευχαρίστηση, σε αντίθεση με την απόλαυση απαιτεί χρόνο και προσπάθεια, δεν είναι φευγαλέα. Η ικανοποίηση επίσης, απαιτεί κόπο και θυσίες. Το νόημα και ο σκοπός μας βοηθάει να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες της ζωής, ενώ συχνά οι αντιξοότητες μπορούν να δώσουν ιδιαίτερο νόημα στη ζωή, όπως υποστηρίζει και ο Viktor Frankl στο περίφημο βιβλίο του «Το νόημα της ζωής».

Έρευνες επίσης υποδεικνύουν πως όσοι φροντίζουν και προσφέρουν στους άλλους έχουν μεγαλύτερη αίσθηση σκοπού, λιγότερο θυμό και μοναξιά. Όταν στρέφουμε το βλέμμα μας πέρα από τον εαυτό μας, όταν βοηθάμε τους άλλους ή όταν βιώνουμε δέος θαυμάζοντας το σύμπαν ή τη φύση, συντελούμε στην ευτυχία μας. Στόχος φυσικά είναι να εστιάζουμε στους άλλους αλλά ΟΧΙ στη γνώμη τους για εμάς. Έγνοιες όπως το να ικανοποιήσουμε τα πρέπει και τις προσδοκίες των άλλων, να φανούμε τέλειοι και να προβάλουμε τον ιδανικό εαυτό μας ειδικά εις βάρος των δικών μας αναγκών, μας δημιουργούν ψυχολογική ένταση.

Ευτυχία και Δυστυχία

Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση πως η ευτυχία και η δυστυχία είναι αμοιβαία αποκλειόμενες καταστάσεις, η έρευνα αποδεικνύει πως είναι δυνατό να έχουμε υψηλά επίπεδα ευτυχίας και δυστυχίας είτε συγχρόνως είτε διαδοχικά. Δεν πρόκειται λοιπόν για δύο αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα, αλλά για ένα μείγμα στο οποίο οι αναλογίες και η ένταση συχνά αλλάζουν. Ακόμη και η δυστυχία φαίνεται να είναι απαραίτητη τόσο για την μάθηση και την δημιουργικότητα όσο και για την εξέλιξή μας.

Τα συναισθήματά μας δεν είναι αρνητικά ή θετικά, είναι σήματα του οργανισμού μας ώστε να δώσουμε την απαραίτητη προσοχή. Το ζήτημα είναι πώς θα συμπεριφερθούμε αφού εντοπίσουμε τα σήματα αυτά. Σύμφωνα πάντα με τον Viktor Frankl, αυτό που δεν στερούμαστε τελικά ποτέ είναι η επιλογή του πώς να αντιδράσουμε απέναντι στα γεγονότα. Η μεταγνώση, η ικανότητά μας να παρατηρούμε τα συναισθήματά μας χωρίς να μας ελέγχουν, είναι ο σκοπός μάλλον παρά η απόλυτη ικανοποίηση και οι ιδανικές συνθήκες. Ο χώρος ανάμεσα στα γεγονότα ή τις συνθήκες γύρω μας και την δική μας αντίδραση σε αυτά, μας δίνει την ευκαιρία της ελεύθερης επιλογής.

Ακόμη κι αν πρόκειται για γεγονότα του παρελθόντος, μπορούμε με τη βοήθεια της μεταγνώσης να τα αναπλαισιώσουμε, να αναδιαμορφώσουμε την αντίληψή μας για αυτά. Ούτως ή άλλως, ακόμη και τα παρελθοντικά γεγονότα τα αντιλαμβανόμαστε σύμφωνα με το ποιοι είμαστε στο κάθε εδώ και τώρα και φυσικά, δεν παραμένουμε σταθεροί, εξελισσόμαστε συνεχώς. Ένα τρόπος να αναπλαισιώσουμε δυσάρεστα γεγονότα του παρελθόντος είναι να εστιάσουμε στα μαθήματα που τελικά πήραμε από αυτά.

Και τις δυσκολίες, πώς τις διαχειριζόμαστε; Σύμφωνα με την έρευνα για την ευτυχία, μερικά χρήσιμα εργαλεία είναι η ευγνωμοσύνη, το χιούμορ, η ελπίδα και η συμπόνια. Η ελπίδα ειδικά, ακόμη και στα δύσκολα, ακόμη κι όταν τα πράγματα φαίνονται άκρως απαισιόδοξα, είναι να έχουμε τη θέληση και να βρίσκουμε τον τρόπο να επιφέρουμε αλλαγές, να δράσουμε.

Οι τέσσερις βασικοί πυλώνες της Ευτυχίας

1.Οικογένεια και συντροφικές σχέσεις
Όσον αφορά την εύρεση συντρόφου, ένας λόγος που συνήθως η αναζήτηση μέσω ηλεκτρονικών εφαρμογών αποτυγχάνει, είναι πως έχουμε την ψευδαίσθηση ότι χρειάζεται να έχουμε όσο γίνεται περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά με το υποψήφιο ταίρι μας. Σύμφωνα με τις έρευνες όμως, οι συντροφικές σχέσεις που διαρκούν και φυσικά συντελούν στην ευτυχία μας, είναι αυτές στις οποίες τα δύο μέλη είναι αρκετά διαφορετικά και αλληλοσυμπληρώνονται – όπως το να είναι ο ένας σύντροφος εξωστρεφής και ο άλλος εσωστρεφής. Στα ζευγάρι με μακροχρόνια συντροφική αγάπη παρατηρείται μια ειδική κατηγορία φιλίας, που χαρακτηρίζεται από οικειότητα, δέσμευση και ρεαλιστικές προσδοκίες.

Η οικογένεια καταγωγής αλλά και η συντροφική μας σχέση μπορούν να αποτελέσουν τόσο πηγή ευτυχισμένων στιγμών όσο και πηγή έντασης. Η αποδοχή της διαφορετικότητας βοηθάει στο να διατηρούμε ειρηνικές σχέσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα αποφεύγουμε τις συγκρούσεις, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν ευκαιρία για μάθηση, και χωρίς να έχουμε την προσδοκία πως οι συγγενείς μας ή ο σύντροφός μας θα αλλάξουν. Είναι σημαντικό επίσης να μην παίρνουμε προσωπικά την αρνητικότητα των άλλων, αλλά και να μην έχουμε την προσδοκία να μας ικανοποιούν συνεχώς τα συναισθηματικά μας ελλείματα.

2. Φιλία
Η φιλία φαίνεται να συντελεί στην ευτυχία, ακόμη κι αν όλα τα άλλα πάνε στραβά. Με τους φίλους ικανοποιείται η ανάγκη που έχουμε ως θηλαστικά να ανήκουμε, να αισθανόμαστε προστατευμένοι και όσο γίνεται πιο ασφαλείς απέναντι στα δύσκολα και απρόοπτα της ζωής. Οι όμορφες στιγμές και οι κοινές αναμνήσεις που χτίζουμε με τους φίλους μας, ρίχνουν τα επίπεδα του άγχους και μας χαρίζουν ευχαρίστηση.

Σύμφωνα με τον Dan Buettner, δημοσιογράφο του National Geographic ο οποίος έχει μελετήσει τα κοινά χαρακτηριστικά ζωής στις περιοχές του πλανήτη με την μεγαλύτερη συγκέντρωση σε αιωνόβιους (blue zones), το να έχουμε τρεις στενούς φίλους, μπορεί να αυξήσει το προσδόκιμό μας κατά οχτώ χρόνια. Σύμφωνα μάλιστα με τον Arthur Brooks, ο ιδανικός αριθμός στενών φίλων είναι πάνω από ένας και μέχρι δέκα, ώστε να μπορούμε να επενδύουμε αρκετά στις φιλίες μας και να καλλιεργούμε αρκετές και όσο γίνεται πιο βαθιές σχέσεις.

Με την φιλία εξάλλου καλλιεργούμε την ταπεινότητα, η οποία σχετίζεται αρνητικά με την κατάθλιψη και το άγχος και θετικά με την ικανοποίηση από τη ζωή. Ερχόμενοι σε στενή επαφή με άλλους ανθρώπους, αποκτάμε ευελιξία στο να αμφισβητούμε τις πεποιθήσεις μας, ακούγοντας τον αντίλογο, περισσότερες πληροφορίες και διαφορετικές απόψεις.

3. Εργασία
Η ικανοποίηση από την εργασία, επιφέρει ευτυχία και σε άλλους τομείς της ζωής μας. Από την εργασία μας λαμβάνουμε εξωγενείς ανταμοιβές όπως οικονομικές απολαβές και κύρος, αλλά και ενδογενείς ανταμοιβές όπως ικανοποίηση, ευχαρίστηση και σκοπό. Είτε ακολουθούμε ένα γραμμικό μοντέλο, μεταβατική ή σπειροειδή καριέρα (σειρά από μικρότερες καριέρες), είναι πάντα πολύ σημαντικό να μην ταυτιζόμαστε με την εργασία μας. Προτείνεται μάλιστα στον ελεύθερο χρόνο μας να κάνουμε παρέα με ανθρώπους που δεν έχουν σχέση με τη δουλειά μας.

4. Πίστη, θρησκεία, πνευματικότητα
Οι έρευνες υποδεικνύουν ισχυρή αρνητική σχέση ανάμεσα στην πνευματικότητα και την μοναξιά. Η πίστη, σε αντίθεση με την ξέφρενη καθημερινότητα, μας βοηθάει επίσης να ερχόμαστε στο εδώ και τώρα μέσω του διαλογισμού ή της προσευχής. Όπως και η φιλία, μας βοηθάει να καλλιεργήσουμε από την μία την ταπεινότητα, από την άλλη μας δίνει την αίσθηση του ανήκειν, της κοινότητας και του υποστηρικτικού πλαισίου, το οποίο είναι άκρως απαραίτητο για να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα της ζωής.

Η ευτυχία λοιπόν σύμφωνα με τους ερευνητές, δεν είναι ένα συναίσθημα, αλλά μια δεξιότητα στην οποία μπορούμε να εκπαιδευτούμε. Δεν εξαρτάται μόνο από τις εξωτερικές συνθήκες, αλλά κυρίως από την οπτική μας και τη στάση μας. Δεν είναι ένας προορισμός, αλλά μία κατεύθυνση στην οποία αγωνιζόμαστε κάθε μέρα να κρατηθούμε. Τέλος, είναι μια ενεργή διαδικασία, στην οποία χρειαζόμαστε συνοδοιπόρους.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Brooks, A. C., & Winfrey, O. Want.
Buettner, D., & Skemp, S. (2016). Blue zones: lessons from the world’ s longest lived. American journal of lifestyle medicine, 10(5), 318-321.
Frankl, V. E. (1985). Man’s search for meaning. Simon and Schuster.
Rogers, C. R. (1980). A way of being. Boston, MA: Houghton Mifflin.
Van Deurzen, E (2008). Psychotherapy and the Quest for Happiness. London: Sage